Το περασμένο σαββατοκύριακο βρέθηκα στο Κιλκίς, καλεσμένος των Δήμων του Κιλκίς και της Λύσης και των δημάρχων τους, Δημήτρη Κυριακίδη και Ανδρέα Καουρή, για τις εκδηλώσεις στη μνήμη του Γρηγόρη Αυξεντίου στην πόλη του Κιλκίς και στο ακριτικό χωριό Ακρίτας, που απλώνεται μερικές δεκάδες μέτρα από τα σύνορα με την πρώην Γιουγκοσλαβία.

Η κεντρική εκδήλωση έγινε με μεγάλη επιτυχία και σε κλίμα έντονης συγκίνησης το βράδυ της Πρωταπριλιάς του 2023, στο Συνεδριακό Κέντρο του Κιλκίς, στο Δημαρχείο της πόλης.

Οι δεσμοί της Κύπρου με την περιοχή του Κιλκίς είναι έντονοι και ευδιάκριτοι στον σημερινό περαστικό. Ξεκινώντας με τη συμμετοχή Κυπρίων στους ελληνικούς απελευθερωτικούς πολέμους στη δεκαετία του 1910. Η μάχη του Κιλκίς τιμάται με ένα εντυπωσιακό ηρώο, στον πευκόφυτο λόφο του Κιλκίς, έργο του Αθηναίου γλύπτη Γεώργιου Δημητριάδη (βλ. φωτ. 1). Ο Δημητριάδης, την ίδια περίπου εποχή (τέλη της δεκαετίας του 1920) φιλοτέχνησε και το εξίσου εντυπωσιακό «Μαυσωλείο των Κυπρίων εθνομαρτύρων του 1821», που υψώνεται στο προαύλιο του ναού της Φανερωμένης, στο κέντρο της παλιάς Λευκωσίας.

Φωτ. 1, Το Ηρώο της μάχης του Κιλκίς (19/21 Ιουνίου 1913)

Στην πολύνεκρη  μάχη του Κιλκίς γνωρίζουμε ότι σκοτώθηκαν και τρεις Κύπριοι εθελοντές του ελληνικού στρατού, ο λοχίας Κωνσταντίνος Κοιλανιώτης, από το Κοιλάνι, φοιτητής της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Ιωάννης Καραμαλλής – Κελλακιώτης, από το Κελλάκι, και ο Κυριάκος Χριστοδούλου από τους Εργάτες. Σε έναν κατάλογο με δεκάδες ονόματα νεκρών που βρίσκεται σε έναν τοίχο του Μουσείου της μάχης του Κιλκίς (φωτ. 2), δίπλα από το Ηρώο, εντόπισα μόνο το όνομα Ι. Καραμανλής, που πιθανότατα ταυτίζεται με τον εθελοντή από το Κελλάκι.

Φωτ. 2, Κατάλογος πεσόντων στη μάχη του Κιλκίς. Μουσείο μάχης του Κιλκίς

Μέσα στο Μουσείο υπάρχει ένα κάδρο με φωτογραφία και στρατιωτικά έγγραφα του Γεώργιου Αργυρίου Κυπραίου, από την Πέγεια της Πάφου (φωτ. 3), που πολέμησε και στη μάχη του Κιλκίς. Ο Αργυρίου ήταν Μακεδονομάχος, με δράση στην περιοχή Μοριχόβου και Μοναστηρίου. Εγκαταστάθηκε στο Κιλκίς μετά την απελευθέρωση, όπου νυμφεύτηκε Στρωμνιτσιώτισσα πρόσφυγα και έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό του, τον Αύγουστο του 1977, αποτελώντας μια σημαντική ιστορική προσωπικότητα στα δύσκολα χρόνια της ιστορίας του νεότερου Κιλκίς.

Φωτ. 3, Φωτογραφία και στρατιωτικό απολυτήριο του Γιώργη Αργυρίου, Μουσείο μάχης του Κιλκίς

Όπως είναι φυσικό, το όνομα του Γεώργιου Αργυρίου, Κύπριου Μακεδονομάχου, συναντάται και στα οδωνύμια της πόλης του Κιλκίς, στην περιοχή που έζησε και ήταν γνωστή ως «Κυπρέικα». Φωτογράφισα μια ταμπέλα της οδού σε ένα διόροφο σπίτι, το Σάββατο το πρωί, κοντά στην οδό Στρωμνίτσης (φωτ. 4), πλησίον της περιοχής όπου έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του.

Φωτ. 4, “Οδός Γεωργίου Αργυρίου”, Κιλκίς

Τα υπόλοιπα κυπριακά οδωνύμια του Κιλκίς είναι λίγο – πολύ αναμενόμενα: δρόμοι με τα ονόματα των Γρηγόρη Αυξεντίου, Τάσου Ισαάκ, Καραολή & Δημητρίου, Κύπρου, αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Σολωμού Σολωμού. Στην τελετή ονοματοδοσίας των οδών Ισαάκ και Σολωμού είχα προσκληθεί και είχα μιλήσει, επί δημαρχίας Τάσου Αμανατίδη, τον Ιούνιο του 1997, δέκα μήνες μετά τη δολοφονία τους, όταν ζούσα ακόμη στη Θεσσαλονίκη.

Το κυπριακό οδωνύμιο που ξαφνιάζει περισσότερο τον ανυποψίαστο διαβάτη είναι μιας από τις κεντρικές πλατείες της πόλης, της Πλατείας Λατσιών, μπροστά από το νέο κτίριο του Δημαρχείου της πόλης (φωτ. 5). Τα Λατσιά έχουν αδελφοποιηθεί με το Κιλκίς εδώ και πολλά χρόνια και κατά την άποψή μου πρόκειται για μια από τις πιο επιτυχημένες αδελφοποιήσεις κυπριακών δήμων διαχρονικά. Με το Κιλκίς είναι πια αδελφοποιημένος και ο Δήμος Λύσης, η γενέτειρα του Γρηγόρη Αυξεντίου. Η αρχική αδελφοποίηση (2001) είχε γίνει με τον τότε Δήμο Δοϊράνης, που με τις κατοπινές μεταρρυθμίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση εντάχθηκε στον Δήμο Κιλκίς.

Φωτ. 5, “Πλατεία Λατσιών”, Κιλκίς

Σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από το Κιλκίς, στο χωριό Ακρίτας, βρίσκεται ένα εγκαταλειμένο σήμερα φυλάκιο του τότε 613 Τάγματος Πεζικού, όπου κατά το 1950-1951 υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός – διοικητής του φυλακίου ο Γρηγόρης Αυξεντίου (1928-1957), ο κατοπινός ήρωας του ολοκαυτώματος του Μαχαιρά. Το φυλάκιο που φιλοξενούσε στα μετεμφυλιακά χρόνια μια διμοιρία στρατιωτών μετατράπηκε εδώ και μερικά χρόνια, με μπόλικο μεράκι και αγάπη, σε ένα εντυπωσιακό σε εκθέματα, κειμήλια, διοράματα, όπλα και στρατιωτικά αντικείμενα εποχής και  φωτογραφίες «Μουσείο Γρηγόρη Αυξεντίου»  (φωτ. 6). Από τα μικροαντικείμενα, ξεχώρισα το τάβλι, που κατά την παράδοση έπαιζε ο Αυξεντίου με τους κατοίκους του Ακρίτα, με χαραγμένη την επιγραφή στο εξωτερικό του, «Ελλάς – Κύπρος – Ένωσις».

Φωτ. 6, Μουσείο Γρηγόρη Αυξεντίου, Ακρίτας Κιλκίς

Στο κέντρο του χωριού Ακρίτας, με πληθυσμό σήμερα γύρω στις 60 ψυχές, υψώνεται η προτομή του Γρηγόρη Αυξεντίου, με την επιγραφή « Στον ήρωα της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου που τον γνωρίσαμε και δεν τον ξεχνάμε. Οι κάτοικοι του Ακρίτα». Εκεί έγινε την Κυριακή 2 Απριλίου (φωτ. 7) τρισάγιο από τον μητροπολίτη Κιλκισίου Βαρθολομαίο και κατάθεση στεφάνων, στην παρουσία και πολυπληθούς αντιπροσωπείας Κυπρίων φοιτητών και φοιτητριών από τη Θεσσαλονίκη, μιας μικρότερης φοιτητικής ομάδας από την Κομοτηνή, πολιτικών, δημοτικών και στρατιωτικών αρχών του Κιλκίς και Κυπρίων που ζουν στη Βόρεια Ελλάδα.

Φωτ. 7, Προτομή Γρηγόρη Αυξεντίου, Ακρίτας Κιλκίς, 2 Απριλίου 2023

Πολύ κοντά στον Ακρίτα είναι η λίμνη της Δοϊράνης, μοιρασμένη σήμερα ανάμεσα στην Ελλάδα και στο κράτος της «Βόρειας Μακεδονίας». Στις όχθες της λίμνης δεσπόζει το όμορφο κτίριο του σιδηροδρομικού σταθμού της Δοϊράνης, δίπλα από τον δρόμο που συνδέει τα δύο κράτη και το Τελωνείο της περιοχής. Εδώ έγινε και η ομώνυμη μάχη της Δοϊράνης, τον Ιούνιο του 1913, με συμμετοχή και δεκάδων Κυπρίων εθελοντών στον ελληνικό στρατό. Κύπριους πεσόντες δεν είχαμε στη μάχη του 1913. Αντίθετα, στο κοινοπολιτειακό κοιμητήριο Δοϊράνης, ανάμεσα στα χωριά Δοϊράνη, Ακρίτας και Δροσάτο είναι θαμμένος ο ημιονηγός Μιχαήλ Χατζηγεώργη, από το Καϊμακλί. Ένας άλλος Κύπριος πεσών, οπλίτης του East Lancashire Regiment, ο Α. Γ. Παυλίδης, από τη Λευκωσία, ανιψιός του δημοσιογράφου Κύριλλου Παυλίδη, εκδότη της «Φωνής της Κύπρου» αναφέρεται στο επιβλητικό μνημείο της Δοιράνης που δεσπόζει σε έναν λόφο στην ίδια περιοχή (φωτ. 8).

Τάφοι ή κενοτάφια Κυπρίων ημιονηγών του βρετανικού στρατού, που σκοτώθηκαν στα χώματα του σημερινού νομού Κιλκίς εντοπίζονται και στα κοινοπολιτειακά στρατιωτικά κοιμητήρια της Κρηστώνης (έξι ημιονηγοί) και του Πολυκάστρου (οκτώ ημιονηγοί), από όπου η φωτ. 9 από επίσκεψή μου εκεί τον Αύγουστο του 2014.

Φωτ. 9, Κοινοπολιτειακό στρατιωτικό κοιμητήριο Πολυκάστρου Κιλκίς

Στα βορειοδυτικά όρια του νομού Κιλκίς με τον νομό Πέλλας βρίσκεται το Ηρώο της μάχης του Σκρα, στη μνήμη των πεσόντων του ελληνικού στρατού στις φονικές μάχες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Από τον Μάιο του 2018, ύστερα από πολυετείς προσπάθειές μου, έγινε κατορθωτό να εντοιχιστεί και μια πλάκα με τα ονόματα των πέντε Κυπρίων πεσόντων στη μάχη του Σκρα, εθελοντών του ελληνικού στρατού. Η φωτ. 10 είναι από επίσκεψή μας στο μνημείο του Σκρα, τον Ιούνιο του 2018, με προπτυχιακούς, μεταπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες και αποφοίτους του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Μας συνόδευε ο τότε γενικός πρόξενος της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη, Σπύρος Μιλτιάδης.

Φωτ. 10, Επίσκεψη και τρισάγιο στο Μνημείο της μάχης του Σκρα, Ιούνιος 2019. Σκρα, Κιλκίς

Ένας άλλος ήρωας του ΕΟΚΑ, εκτός από τον Αυξεντίου, που επισκέφθηκε το Κιλκίς, λίγο νωρίτερα από τον ήρωα του Μαχαιρά, ήταν ο Κυριάκος Μάτσης. Για τις επισκέψεις του στο Κιλκίς, στα χρόνια του Εμφυλίου, σε κάποιο επόμενο άρθρο.