1^η Απριλίου σήμερα και αναδημοσιεύω από το βιβλίο μου Πτυχές και διαθλάσεις του κυπριακού 1821: Πρόσωπα, σχέδια και σκιές, Λευκωσία: Ρίζες, 2022, μικρό απόσπασμα που δείχνει πόσο καθόρισε η Ελληνική Επανάσταση του 1821 τον Γρηγόρη Αυξεντίου, από το κεφαλοχώρι της Μεσαορίας, τη Λύση, έναν από τους πιο σημαντικούς αγωνιστές της ΕΟΚΑ και του Αγώνα του 1955-1959.

Ο Γρηγόρης Αυξεντίου (1928-1957) ήταν, μετά τον αρχηγό της ΕΟΚΑ Γεώργιο Γρίβα-Διγενή, ο μόνος από τους όσους Κύπριους αγωνιστές ξεκίνησαν τον αγώνα του 1955 που είχε ολοκληρωμένη στρατιωτική εκπαίδευση αξιωματικού, καθώς ήταν απόφοιτος της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών της Σύρου (Οκτ. 1950), με πολύμηνη θητεία, στη συνέχεια, στα βόρεια ελληνικά σύνορα. Οι αφηγήσεις των παλιών του συμμαθητών αναφέρουν ότι στα γυμνασιακά του χρόνια, στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου, στη δεκαετία του 1940, εκτός από την ποίηση του Σικελιανού και του Παλαμά, υπήρξε φανατικός αναγνώστης των ιστορικών βιβλίων της εποχής για την Επανάσταση του 1821. Από τα «Ματωμένα ράσα» και τον «Γέρο του Μοριά» του Σπύρου Μελά, μέχρι την «Ιστορία» του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου. Μάλιστα, στο μάθημα της Ιστορίας, είχε υπερασπιστεί πολύ έντονα τη θέση των «στρατιωτικών» στην Ελληνική Επανάσταση, εναντίον του Μαυροκορδάτου και του Κωλέττη και ήρθε, για τον λόγο αυτό, σε οξεία σύγκρουση, με έναν φιλόλογο καθηγητή του. Ως τελειόφοιτος ανέλαβε τον ρόλο του σφαγιασθέντος αρχιεπισκόπου Κυπριανού στη θεατρική παράσταση της «9^ης Ιουλίου 1821 εν Κύπρω» του Βασίλη Μιχαηλίδη, στις 27 Μαρτίου 1948, που άφησε εποχή στην Αμμόχωστο, σε δραματοποίηση του φιλόλογου Κυριάκου Χατζηιωάννου και διδασκαλία του Ελλαδίτη συναδέλφου του, Ιωάννη Αναγνωστόπουλου.

Μετά την αποτυχία του να περάσει στη Σχολή Ευελπίδων και αφού υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό (Δεκ. 1949 – Νοε. 1952) ο Αυξεντίου επέστρεψε στην Κύπρο και στη γενέτειρά του, Λύση. Μυήθηκε στην ΕΟΚΑ τον Ιανουάριο του 1955 και βγήκε γρήγορα στην παρανομία και στο βουνό, καθώς ήταν ο πρώτος καταζητούμενος και επικηρυγμένος από τις βρετανικές αρχές, αμέσως μετά την 1^η Απριλίου 1955. Ως αντάρτης, στον Πενταδάκτυλο και στο Τρόοδος, συνέχισε να εμπνέεται από το 1821 και τους ήρωές του. Τα «Φλογισμένα ράσα» του Μελά ήταν ανάμεσα στα τελευταία βιβλία που διάβασαν οι αντάρτες της ομάδας του πριν από την άνιση μάχη της 3^ης Μαρτίου 1957, ενώ έχουν διασωθεί περιστατικά και φράσεις του, που συνδέουν το 1821 με το 1955. Πιο γνωστά παραδείγματα η (προφητική) φράση του προς τους μοναχούς της Μονής Μαχαιρά «εγώ το μοναστήρι θα το κάμω Κούγκι» (Αντρέας Καουρής, Γρηγόρης Αυξεντίου, τόμ. Β΄, Λευκωσία 2010, σσ. 364-365) και η προτροπή προς τους αντάρτες του «να μην περιμένουν αναγνώριση και μεγαλεία» μετά τον Αγώνα, αλλά να έπαιρναν μαθήματα από όσα υπέφεραν οι αγωνιστές του 1821 μετά την Επανάσταση. Αγαπημένος του ήρωας, από τα παιδικά του χρόνια στη Λύση, ήταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος τον συγκινούσε και στο αντάρτικο. Αφηγείται ο Αυγουστής Ευσταθίου (Αυγουστής Ευσταθίου (επιμ. Ανδρέας Μακρίδης), Αυγουστής Ευσταθίου. Ο Ματρόζος της ΕΟΚΑ και της Κύπρου, Λευκωσία 2012, σσ. 82-83):

Κάποια νύχτα, αφού οργανωθήκαμε στο στιάδι*, ο Αυξεντίου διάβαζε ένα παιδικό περιοδικό. Καθόμουν κοντά στον Γιώργο τον Μάτση και βλέπω ξαφνικά τον Μάστρο να δακρύζει. Έσπρωξα τον Μάτση στον ώμο και του είπα: «Ρε… “Ζήνωνα”, ρώτα τον Μάστρο μας γιατί εδάκρυσε». Μου απάντησε: «Ρώτα τον εσύ». Απευθύνθηκα στον Αυξεντίου και του είπα: «Μάστρε, γιατί κλαίεις, πες μας να κλάψουμε τζιαι μείς». Ως απάντηση μάς διάβασε από το περιοδικό μιαν ιστορική δήλωση του Κολοκοτρώνη, ότι ο Θεός έβαλε την υπογραφή του για την ελευθερία της Ελλάδας και ότι ο Θεός δεν παίρνει πίσω την υπογραφή του. «Ναι βρε μισκήες»,* συνέχισε ο Μάστρος, «έβαλε την υπογραφή και για την Κύπρο ο Θεός, και ο Θεός δεν παίρνει πίσω την υπογραφή του».

Δεν ήταν τυχαίο, αλλά προσωπική του επιλογή, ότι το πρώτο και πιο διάσημο ψευδώνυμο του Αυξεντίου, ήταν το «Ζήδρος», από το όνομα του αρματολού του Ολύμπου, του 18^ου αιώνα. Δεν αποκλείεται, μάλιστα,  ο Αυξεντίου να είχε ακούσει και να γνώριζε και το δημοτικό τραγούδι του Ζήδρου, στο διάστημα που έζησε στην Ελλάδα, έχοντας καταταχθεί εθελοντικά στον ελληνικό στρατό. Δεν μπορούσε βέβαια να φανταστεί ότι με αυτό το ψευδώνυμο θα γινόταν και ο ίδιος τραγούδι και ότι η κυπριακή εκδοχή του «Ζήδρου», με αναφορά στον Όλυμπο, τα λημέρια και τους σταυραετούς, θα ήταν, μέχρι σήμερα, ένα από τα πιο δημοφιλή τραγούδια της ΕΟΚΑ. Η αγάπη και οι γνώσεις του Αυξεντίου για τη δημοτική ποίηση, τους ελληνικούς χορούς και τα κλέφτικα τραγούδια επιβεβαιώνονται από πολλές πηγές και ήταν χαρακτηριστικά που μεγάλωναν τον θαυμασμό των συναγωνιστών του και ειδικότερα των ανταρτών. Μάλιστα, ένας από τους βιογράφους του (Σπύρος Παπαγεωργίου, Ζήδρος, Λευκωσία 1986, σελ. 201) αναφέρει ότι μετά τον θάνατο του νεαρού αντάρτη της ομάδας του, Μάκη Γεωργάλλα – «Λιάκου», σε μάχη με Κυπρίους – όργανα των Βρετανών, στο χωριό Ζωοπηγή της επαρχίας Λεμεσού στις 30 Δεκεμβρίου 1956, άκουσαν τον «Ζήδρο» να απαγγέλλει το κλέφτικο δημοτικό τραγούδι του θανάτου του Λιάκου («Λιάκο σε κλαίουν τ’ Άγραφα, οι βρύσες και τα δέντρα…»).

Στιάδι: πρόχειρη αγροτική κατασκευή, συνήθως στα αμπέλια των ορεινών περιοχών.

Μισκής: μικρός, μικροκαμωμένος