Μια σημαντική επέτειος του μήνα που μας πέρασε ήταν η συμπλήρωση μισού αιώνα από τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, στις 20/21 Αυγούστου του 1968. Μια επέμβαση που διέκοψε βίαια την ελπιδοφόρα «Άνοιξη της Πράγας», αποδείχθηκε κομβικής σημασίας για την ιστορία (και την τελική κατάρρευση) των κομμουνιστικών καθεστώτων των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, και προκάλεσε εσωτερικούς τριγμούς σε όλα τα δυτικά κομμουνιστικά κόμματα.

Σε μια χρονιά, το 1968, που σημαδεύτηκε από τον γαλλικό Μάη και τη δολοφονία του Ρόμπερτ Κένεντι, η τσεχοσλοβακική απόπειρα για την αυτονόμηση και την οικοδόμηση του «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», που αμφισβητούσε το σταλινικό οικοδόμημα, ενόχλησε το βαθύ κράτος του Κρεμλίνου. Μοιραία, ήρθε η στρατιωτική σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία  στις 20/21 Αυγούστου 1968, με τη συνεπικουρία των κυβερνήσεων των δορυφόρων κρατών (Ανατολική Γερμανία, Πολωνία, Ουγγαρία και Βουλγαρία).

Στα στενά περιθώρια του σημειώματός μας θα δούμε μερικές μόνον από τις άμεσες αντιδράσεις στην Κύπρο, σε έναν κόσμο φτωχότερο και με λιγότερα πτυχία από τον σημερινό, που όμως είχε πιο αναπτυγμένο το αισθητήριο της αλληλεγγύης και της υποχρέωσης συμπαράστασης στους αδύνατους λαούς. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από τον επίλογο του πρωτοσέλιδου κύριου άρθρου του «Φιλελευθέρου», με τίτλο «ΟΧΙ» (22 Αυγούστου 1968). Μπορεί να ακούγεται ρομαντικά αφελές σήμερα, αλλά απηχεί το πνεύμα της εποχής:

«Καθολικαί είναι αι αρχαί της ανεξαρτησίας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας. Και όταν καταπατούνται εις μίαν χώραν, αι συνέπειαι είναι αισθηταί παντού. Δι’ αυτό και διά τον Κύπριον δεν υπήρχε χθες άλλο θέμα προς συζήτησιν, πλην του Τσεχοσλαβακικού. Και γενική ήτο η θλίψις δι’ όσα συμβαίνουν εις την χώραν του Ντούμπτσεκ. Και ηκούσθη και αυτή η κραυγή απογοητεύσεως: δεν υπάρχει πλέον ηθική και αλήθεια εις τον κόσμον. Παντού σκότος και δυσωδία. Απαντώμεν: Όχι. Υπάρχει ηθική και αλήθεια. Υπάρχει φως. Είναι αυτό που εφάνη κατά τους τελευταίους μήνας εις την Πράγαν. Υπάρχει ηθική και αλήθεια. Τας διεκήρυξεν ο Ρόμπερτ Κέννεντυ. (…) Οι τίμιοι και ιδιαιτέρως οι νέοι είναι οι ισχυροί. Δι’ αυτό και εναντίον των χρησιμοποιείται η βία. Το μόνον όπλον που μπορεί προσωρινώς να κατισχύση. Διότι και υπό τας συνθήκας της πλέον στυγνής τυραννίας, καθ’ όλους τους αιώνας της παγκοσμίου ιστορίας, οι άνθρωποι δεν έπαυσαν να προβάλλουν αντίστασιν, δεν έπαυσαν τον αγώνα διά την κατάλυσιν της τυραννίας. Η απάντησις προς την καταπίεσιν ήτο και είναι και σήμερον μία και μόνη: ΟΧΙ.»

Αντίστοιχα, και ο πρωτοσέλιδος τίτλος της επόμενης ημέρας, 23 Αυγούστου, της «Ελευθερίας» της Λευκωσίας, παρέπεμπε στη ρητορική του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940: «Ανθίσταται υπερηφάνως η Τσεχοσλοβακία». Ήδη, την προηγούμενη, ένας ασυνήθιστα μεγάλος τίτλος για τη φλεγματικότητα της εφημερίδας ονόμαζε έγκλημα την εισβολή.

Από τις υπόλοιπες αντιδράσεις, η κυπριακή κυβέρνηση «εξέφρασε ζωηράν ανησυχίαν διά την τραγωδίαν του τσεχοσλοβακικού λαού» και υπέδειξε ότι η στρατιωτική κατοχή μιας ανεξάρτητης χώρας αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου και του καταστατικού του ΟΗΕ. Την εισβολή καταδίκασε και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, που βρισκόταν σε επίσημο ταξίδι στη Σουηδία.

Οι λαϊκές αντιδράσεις  είχαν δύο άξονες: Από τη μια, από την πρώτη  μέρα, έγιναν πικετοφορίες και αποστολή τηλεγραφημάτων διαμαρτυρίας στις πρεσβείες των Ανατολικών χωρών στη Λευκωσία, από οργανώσεις και δεκάδες σωματεία της ευρύτερης Δεξιάς (ΣΕΚ, ΠΕΚ, Ενώσεις Αγωνιστών Λευκωσίας, Έφεδροι Αξιωματικοί, κ.ο.κ.), στο πνεύμα του αντικομμουνισμού της εποχής. Παράλληλα, το ίδιο πρωινό η «Επιτροπή διά την αποκατάστασιν της Δημοκρατίας εις Ελλάδα» κυκλοφόρησε ένα κείμενο διαμαρτυρίας εναντίον της κατάληψης της Τσεχοσλαβακίας, ανοικτό για υπογραφές, «σε επιστήμονες, δημοσιογράφους και διανοούμενους». Από τις σαράντα πρώτες υπογραφές, ανάμεσα στην πρώτη του οδοντίατρου Ανδρέα Παρισινού και την τελευταία της ψυχολόγου Νίκης Κατσιαούνη, ξεχώριζαν τα ονόματα των  Τάκη Χατζηδημητρίου, Ανδρέα Χριστοφίδη, Βία Μαρκίδη, Εύη Γαβριηλίδη, Νίκου Σιαφκάλη, Σόλωνος Νικήτα, Τατιάνας Μιλλιέξ, Χριστάκη Κατσαμπά, Μιχάλη Πασιαρδή, κ.ά. Ακολούθησε ανάλογο ψήφισμα και από την Ένωση Συντακτών. Για την (αργοπορημένη) αντίδραση του ΑΚΕΛ, όπου η εισβολή του 1968 έμελλε να (ξανα)έρθει στο επίκεντρο της εσωκομματικής κρίσης του 1989, θα μιλήσουμε σε επόμενο σημείωμά μας.

Στον σημερινό μελητητή, πάντως, το γεγονός από την κυπριακή ειδησεογραφία που προξενεί τη μεγαλύτερη έκπληξη και φαίνεται να συνδέεται με την εισβολή στην Πράγα, ήταν οι εκρήξεις τριών βομβών τα μεσάνυχτα της 21^ης Αυγούστου: Στο προαύλιο της Σοβιετικής Πρεσβείας και στα γραφεία της ΚΕ του ΑΚΕΛ, στη Λευκωσία, και στα επαρχιακά γραφεία του ΑΚΕΛ, στην Αμμόχωστο. Τι είδε κι αυτός ο τόπος…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος», στις 15 Σεπτεμβρίου 2018

Το πρωτοσέλιδο του «Φιλελευθέρου» της 22^ας Αυγούστου 1968. Το κύριο άρθρο τιτλοφορείται «ΟΧΙ»

Το πρωτοσέλιδο της «Ελευθερίας» της 22^ας Αυγούστου 1968.

Μια από τις πιο κλασικές φωτογραφίες από την είσοδο των σοβιετικών τανκς στην Πράγα