Κυκλοφόρησε πρόσφατα και έγινε ψες το βράδυ, στον Λυθροδόντα, η παρουσίαση του βιβλίου του δημοσιογράφου Παύλου Κ. Παύλου, με τίτλο «Μνήμη και τιμή. Πεσόντες και αγνοούμενοι του Λυθροδόντα». Ο Λυθροδόντας, το κεφαλοχώρι της επαρχίας Λευκωσίας, κτισμένο στους πρόποδες του Μαχαιρά, τριάντα περίπου χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού, απλωμένο ανάμεσα στις ελιές και στο πράσινο, αποτελεί ένα τυπικό χωριό της κυπριακής υπαίθρου. Οι κάτοικοι του Λυθροδόντα, με στενούς ιστορικούς δεσμούς με τη γειτονική Μονή του Μαχαιρά, είχαν μεγάλη προσφορά με δεκάδες εθελοντές στους ελληνικούς και στους παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα και αξιοπρόσεκτη συμβολή στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Ανάλογη, βαρύτατη προσφορά αίματος είχε η κοινότητα και στην απέλπιδα προσπάθεια απόκρουσης της τουρκικής εισβολής του 1974, ύστερα από το πραξικόπημα που οργάνωσε το δικτατορικό καθεστώς της Αθήνας, ανοίγοντας με αφροσύνη την κερκόπορτα για την άλωση της Κύπρου.

Ο συγγραφέας, Λυθροδοντιάτης και ο ίδιος, καταγράφει σε 470 πυκνογραμμένες σελίδες τις περιπτώσεις 22 συγχωριανών του, πεσόντων και αγνοουμένων, διακριτών και αγαπημένων μορφών στον μικρόκοσμο της γενέτειράς του, άλλων με οικογένεια και παιδιά κι άλλων στο ξεκίνημα της ζωής τους, στα 18 – 20 τους χρόνια, όλων εργατικών και φιλήσυχων ανθρώπων. Δυο από αυτούς, χάθηκαν το 1964, ο ένας στον Άγιο Θεόδωρο Λάρνακας και ο δεύτερος υπήρξε αγνοούμενος από τότε, όταν απήχθη ένα πρωινό στην αγορά της Λευκωσίας από ομάδα Τ/Κ ατάκτων. Οι άλλοι είκοσι είτε σκοτώθηκαν πολεμώντας είτε εκτελέστηκαν εν ψυχρώ, είτε παραμένουν μέχρι σήμερα αγνοούμενοι. Για το βιβλίο πάρθηκαν δεκάδες συνεντεύξεις, από συγγενείς, παιδικούς φίλους και συμμαθητές, συναδέλφους και συστρατιώτες. Από τις πιο συγκλονιστικές σελίδες είναι όσα καταθέτουν τα παιδιά και οι σύζυγοι των αγνοουμένων, είτε έχουν κληθεί ύστερα από δεκαετίες να παραλάβουν τα οστά των ανθρώπων τους και να τα κηδεύσουν, είτε αναμένουν ακόμη την εύρεση και την ταφή. Σελίδες για το πώς μεγάλωσαν τα «παιδιά του αγνοούμενου» προσμένοντας κάθε μέρα, στα χρόνια που περνούσαν τον πατέρα, που καλά – καλά δεν είχαν προλάβει να γνωρίσουν. Στη σκιά του βαρύτατου πένθους και του ισόβιου κλάματος του παππού, της γιαγιάς και της μητέρας, στο περιθώριο του σκληρού αγώνα για την επιβίωση. Και με χιλιάδες αναπάντητα ερωτήματα για τις συνθήκες με τις οποίες οδηγήθηκαν οι άνθρωποί τους, ως πρόβατα επί σφαγή, σε έναν πόλεμο με προδιαγεγραμμένη έκβαση. Αλλά και για την αβελτηρία της απρόσωπης κρατικής μηχανής να ανταποκριθεί στο καθήκον και τις υποχρεώσεις της απέναντι στις οικογένειες αυτές: στη διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων, στην επιστημονική αντιμετώπιση της κάθε περίπτωσης,  στην αποκάλυψη της αλήθειας και όχι στην ανέξοδη προπαγάνδα.

Πολύ σημαντικές πληροφορίες δίνουν και οι συνεντεύξεις τεσσάρων αξιωματικών που πολέμησαν το 1974, των Χρ. Λευκαρίτη, Στ. Πετάση, Κ. Παπακώστα (λίγους μήνες πριν αποβιώσει) και Ε. Σαλάτα, που αποκαλύπτουν πτυχές από τις τραγικές ημέρες του καλοκαιριού του 1974 και του μεγέθους της διάλυσης – σε βαθμό αποσύνθεσης – της Εθνικής Φρουράς.

Το βιβλίο του Παύλου Κ. Παύλου είναι ένα βιβλίο που ουσιαστικά συνθέτει την ιστορία της Κύπρου από το 1950 μέχρι το 2016. Μέσα από την προβολή των ιστοριών των 22 οικογενειών του Λυθροδόντα, που σημαδεύτηκαν από την ανθρώπινη απώλεια στις συγκρούσεις του 1964 και τον πόλεμο του 1974, ο αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει, χωρίς ρητορικές υπερβολές, εύκολα λόγια και υποβολιμαίες ερμηνείες, το μέγεθος του πόνου και της καταστροφής που επέφερε η τουρκική εισβολή σε μια κοινότητα όπως ο Λυθροδόντας. Ένα βιβλίο, γραμμένο υποδειγματικά, χωρίς καμιά επιπλέον λέξη, που αξίζει να διαβαστεί από όλους: Από όσους αγαπούν τη γενέτειρά τους, κατεχόμενη ή ελεύθερη και από όσους θέλουν να γνωρίσουν τις μοναδικές ανθρώπινες ιστορίες των είκοσι δύο ηρώων του Λυθροδόντα και των υπόλοιπων αφανών ηρώων του 1964 και του 1974.

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 15 Οκτωβρίου 2016