Πριν από μερικές βδομάδες, στο άρθρο μας για τις κυπριακές εκδόσεις για τη Μακεδονία των αρχών του περασμένου αιώνα, αναφερθήκαμε σε μια αγαπημένη φιγούρα της παλιάς Κύπρου, τον Ζαχαρία Γ. Σωτηρίου, σατιρικό και πατριωτικό ποιητή, συντάκτη του «Πυξ-Λαξ» των Βαρωσίων και λόγιο με αρκετές εκδομένες ποιητικές συλλογές.

Ένας από τους καλούς αναγνώστες της στήλης, τον οποίο και ευχαριστώ για την αγάπη και το μήνυμά του, ανέσυρε από τη μνήμη των παιδικών του χρόνων τη μορφή του Βαρωσιώτη ποιητή, με την πλούσια λευκή γενιάδα, να κάνει τον περίπατό του κατά μήκος της Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, πάνω στα τείχη της Λευκωσίας, και – κατά πως έλεγαν στα παιδιά οι μεγαλύτεροί τους – να συνθέτει στίχους. Μια εικόνα, που πρέπει να χρονολογείται στα τέλη της δεκαετίας του 1930… Ας τον φανταστούμε και εμείς: πώς άραγε θα συμπεριφερόταν ένας ποιητής στην Κύπρο του μεσοπολέμου;

Ας δούμε όμως τα κύρια βιογραφικά του: Γεννήθηκε το 1878 στην Αμμόχωστο και σπούδασε εμπορικά και ξένες γλώσσες στη Βηρυτό και την τέχνη της φωτογραφίας στην Αθήνα. Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, στην ελληνική πρωτεύουσα, σώζεται μια σπάνια χοντροχάρτονη φωτογραφία – έργο του, με τίτλο «Άποψις Βαρωσίων», που στάλθηκε για την κυπριακή έκθεση του Ζαππείου, του 1901, με ωραία ζωηρή σφραγίδα: «Φωτογραφείον «Αι κλειναί Αθήναι» Ζ. Γ. Σωτηρίου, Βαρώσια (Κύπρος)».

Το επάγγελμα του φωτογράφου το εγκατέλειψε νωρίς. Ανήσυχο πνεύμα, αποδείχθηκε «πολυτεχνίτης» και στάθηκε αδύνατο να στεριώσει σε μια δουλειά, παρότι πολύτεκνος, με εννιά παιδιά. Δεν έχασε όμως ποτέ το χιούμορ και τη διάθεσή του. Όπως έγραφε (1933): «Εις τους εχθρούς μου εύχομαι / τα κκέφια μου να έχουν! / Και εις τους φίλους! / Πούν’ αυτοί; / Από αυτά να απέχουν!»

Από τους πιο δυναμικούς λόγιους και χαρακτηριστικούς τύπους της Αμμοχώστου την εποχή της δημογραφικής και οικονομικής της έκρηξης, έζησε για αρκετά διαστήματα στη Λευκωσία (εκτοπισμένος από τους Βρετανούς μετά τα Οκτωβριανά), ενώ ήταν τακτικός επισκέπτης του Τρικώμου. Οι Τρικωμίτες απολάμβαναν τις εκκεντρικότητές του και τον ήξεραν ως τον «Ζαχαρία τον γενά». (Στο βιβλίο του Παύλου Φ. Ιωαννίδη για το Τρίκωμο αφιερώνονται πολλές σελίδες σε ανέκδοτα του Ζ. Σωτηρίου από τις μέρες του στο κεφαλοχώρι της Καρπασίας.)

Εξέδωσε κατά διαστήματα τη σατιρική εφημερίδα «Πυξ – Λαξ», μικρού σχήματος, με μεγάλες χρονικές διακοπές, από το 1907 μέχρι το 1925, καθώς η Αμμόχωστος δεν μπορούσε να συντηρήσει εφημερίδα, και μάλιστα τέτοιου είδους. Φλογερός πατριώτης, δημοσίευσε αυτοτελώς για πρώτη φορά ποιήματά του το 1904 («Ελεγείον εις τον Μακεδονικόν Ήρωα Παύλον Μελάν. Χαιρετισμός εις τον Απόστολον του Εθνικού Στόλου Σπύρον Ματσούκα»). Με την πάροδο των ετών μίσησε με πάθος τη βρετανική κατοχή, γεγονός που του δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα με τη λογοκρισία και τις αστυνομικές αρχές. Δυστυχώς έχει υποτιμηθεί βιβλιογραφικά, όμως οι ποιητικές του συλλογές παραμένουν ένας πολύτιμος καθρέπτης της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας του νησιού μας. Αναζητώντας περισσότερα στοιχεία για αυτόν, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, έχω συγκεντρώσει εικοσιδύο συλλογές του, χρονολογημένες από το 1904 μέχρι το 1945, χωρίς να αποκλείεται να εξέδωσε και περισσότερες. Εκτός από τους στίχους δημοσίευε και έμμετρες – επί το πλείστον – γουστόζικες διαφημίσεις στα βιβλία του, για λόγους βιοπορισμού. Το Δημαρχείο ή κάποιο από τα σωματεία της Αμμοχώστου θα άξιζε να επανεκδώσει αυτές που αφορούν τη «βιομηχανία», τους επαγγελματίες και τα προϊόντα της πόλης του Ευαγόρα. Είναι μια εκπληκτική πηγή πληροφοριών και ένα πελώριο παράθυρο γνώσης.

Ο Ζ. Σωτηρίου απεβίωσε στο Λονδίνο το 1959, όπου είχε εγκατασταθεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αυτοσαρκαζόμενος για τη σύνταξη γήρατος που λάμβανε από την Αυτοκρατορία που πολεμούσε για μια ολόκληρη ζωή… Το μήνυμα του αναγνώστη της στήλης, στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω, επιβεβαιώνει την αγαθή μνήμη που άφησε και που διατηρείται άσβεστη, εξήντα χρόνια μετά τον θάνατό του. Μαζί της επιβίωσε και το ευρηματικότατο χιούμορ του, με πιο θρυλική ιστορία αυτήν που πανικόβαλε τις αποικιακές αρχές και ενθουσίασε τον ελληνικό πληθυσμό του νησιού, μεσούσης της Παλμεροκρατίας: Επρόκειτο για ένα οικογενειακής φύσεως τηλεγράφημα του Σωτηρίου, που παρανοήθηκε όμως και προκάλεσε αναστάτωση, μεταφερόμενο από στόμα σε στόμα: «Φθάνει Αβέρωφ κομίζων Βενιζέλον και Ελευθερίαν πολυπόθητον!» Απλούστατα, το μήνυμα πληροφορούσε για την άφιξη τριών από τα παιδιά του ελληνολάτρη Βαρωσιώτη ποιητή, που είχαν ονόματα που συμβόλιζαν τη σύγχρονη ιστορία και τις εθνικές ελπίδες της εποχής…

Από τις πιο όμορφες φυσιογνωμίες μιας αλλιώτικης Κύπρου.

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 24 Φεβρουαρίου 2019