Ο καλός φίλος Γιάννος Δημητρίου, από την κατεχόμενη Άσσια της Μεσαορίας, που αγωνίζεται εδώ και χρόνια για τους αγνοούμενους της κοινότητάς του, μεγαλομάρτυρος σε θύματα στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής, με το σημερινό του άρθρο κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη διάσωση του ναού της Παναγίας της Άσσιας και εξηγεί γιατί είναι μοναδικός. Είναι ένα άρθρο που αξίζει να διαβάσετε. Και όσοι μπορείτε να βοηθήσετε υποστηρίζοντας όσα γράφει. Με  την ελπίδα να εισακουστούν οι προσδοκίες των Ασσιωτών συμπατριωτών μας. Αξίζει να σημειώσω ότι ο Γιάννος έζησε ως εντεκάχρονο παιδί τη φρίκη του πολέμου καθώς ήταν εγκλωβισμένος στην Άσσια τις μέρες που διαπράχθηκαν οι ομαδικές εκτελέσεις, τον Αύγουστο του 1974.

Η βυθισμένη Παναγία της Άσσιας κινδυνεύει και μας καλεί σε εγρήγορση

του Γιάννου Δημητρίου

23 Ιανουαρίου 2019

Η εκκλησία της Παναγίας που βρίσκεται καταμεσής του κάμπου της Άσσιας στη Μεσαορία δεν είναι ένας συνηθισμένος ναός.  Είναι η κυριολεκτική απεικόνιση της βαθειά ριζωμένης παρουσίας μας στον κάμπο της Μεσαρίτικης γης.  Η εκκλησία είναι κτισμένη εκεί που κάποτε ήταν το χωριό, όμως τα συχνά προβλήματα που δημιουργούσαν οι υπερχειλίσεις του ποταμού Γιαλιά και οι πλημμύρες οδήγησαν τους κατοίκους να μετακινηθούν νότια όπου είχε ασφαλές υψόμετρο,  εκεί δηλαδή που βρίσκεται το χωριό σήμερα.  Για να προστατευθεί η εκκλησία από τα φυσικά φαινόμενα οι Ασσιώτες έκτισαν πέτρινο περιτοίχισμα.

Όμως, οι βίαιες παρεμβάσεις και καταστροφές επί του ναού και της περίφραξης, αρχικά από τη δράση των Τούρκων αρχαιοκάπηλων και η έλλειψη συντήρησης του χώρου για 45 σχεδόν χρόνια έχουν αφήσει την εκκλησία απόλυτα εκτεθειμένη στα καιρικά φαινόμενα.  Χαρακτηριστικό αυτής της εγκατάλειψης φαίνεται στην πιο πάνω πρόσφατη φωτογραφία με τις έντονες βροχές να μετατρέπουν τον χώρο γύρω από την εκκλησία σε λίμνη και να την βυθίζουν μέσα στα νερά και τις λάσπες.   Παρόμοια πλημμύρα καταγράφηκε και τον Φεβρουάριο του 2004.

Διάφορες αναφορές τοποθετούν τον ναό χρονικά στον 14^ο – 15^ο μ.Χ. αιώνα, όμως η πρόσφατη ανακάλυψη πέτρινης επιγραφής με ημερομηνία 1271 μ.Χ. στον πρώην ναό του Προφήτη Ηλία εντός του χωριού, που μετατράπηκε σε τζαμί το 1571 με την άλωση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, δημιουργεί εύλογο προβληματισμό για την πραγματική περίοδο που κτίστηκε η εκκλησία της Παναγίας, καθότι αναμφισβήτητα είναι προγενέστερη της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία.

Με την επιστροφή των 4 τοιχογραφιών από τη Χάγη που είχαν κλαπεί από Τούρκους αρχαιοκάπηλους μετά την τουρκική εισβολή το 1974, έγινε ευρύτερα γνωστό ότι ο ναός κρύβει και σημαντικές τοιχογραφίες – κάτι που είναι γνωστό στους Ασσιώτες – κάτω από την επικαλυμμένη επιφάνειά του.  Ευχή όλων είναι ότι με τα έργα αναστήλωσης / αποκατάστασης του ναού θα αποκαλυφθούν αυτοί οι σπουδαίοι θρησκευτικοί και πολιτιστικοί θησαυροί.

Σήμερα έχουμε τα εξής δεδομένα:

• Έχουν εκπονηθεί τα σχέδια αποκατάστασης από την Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά και το έργο έχει ανατεθεί στην Τ/Κ Εταιρεία TEL-ZA CONSTRUCTION LTD.  Το έργο είναι χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η διαχείρισή του γίνεται από την UNDP.  Οι Αρχιτέκτονες – Μηχανικοί του έργου είναι η Κοινοπραξία Platonas Stylianou and Associates Consulting Engineers και Chrysanthos Pissarides, Architect.
• Η Εταιρεία πριν την πρόσφατη πλημμύρα είχε ήδη καθαρίσει το χώρο γύρω από την εκκλησία και τοποθέτησε πρόχειρη περίφραξη εργοταξίου (βλέπετε φωτογραφίες).
• Οι πρόσφατες βροχές και πλημμύρες βύθισαν τον ναό στα νερά και τις λάσπες και έχουν αναδείξει για ακόμα μια φορά τις ιδιαιτερότητες της περιοχής μας και τη συνεχή αναμέτρηση με τη φύση και την εγκατάλειψη.
• Το γνωστό παγκόσμιο γεωλογικό φαινόμενο που περιβάλλει τον κάμπο της Μεσαορίας και η ειδική θέση που βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας της Άσσιας έχει αναδειχθεί για ακόμα μια φορά.
• Αυτό που βλέπουμε να εξέχει της επιφάνειας είναι ίσως το 30-40% του ναού, το υπόλοιπο είναι κυριολεκτικά ριζωμένο μέσα στη γη.
• Το αρχικό πάτωμα της εκκλησίας βρίσκεται περίπου 13-15 πόδια κάτω από σημερινή επιφάνεια της γύρω περιοχής.

Κάνουμε έκκληση προς την Εκκλησία της Κύπρου, την Κυπριακή Πολιτεία και την Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά όπως:

• Tα έργα αποκατάστασης λάβουν υπόψη τη μορφολογία του εδάφους και του παγκόσμιου γεωλογικού φαινομένου που περιβάλλει το χώρο της εκκλησίας.
• Τα έργα συντήρησης του ναού θα πρέπει όχι μόνο να στηρίξουν και να αποκαταστήσουν το κτίριο, αλλά ταυτόχρονα να αναδείξουν την μοναδικότητά του.
• Αυτό θα επιτευχθεί μόνο με την πλήρη εξωτερική αποκάλυψη του ναού μέχρι την αρχική του βάση και καθαρισμό μέχρι τον εντοπισμό εσωτερικά του  αρχικού του πατώματος με τη μετακίνηση των όγκων λάσπης που τον έχουν βυθίσει εντός του εδάφους.
• Τα έργα αποκατάστασης περιλάβουν λεπτομερή υδρολογική μελέτη και έργα διαχείρισης υδάτων που να προστατεύουν τον ναό από την πιθανότητα πλημμυρών στο μέλλον.

Ευελπιστούμε ότι η πρόσφατη πλημμύρα θα γίνει αφορμή η έκκλησή μας να εισακουσθεί και σύντομα να αποκατασταθεί σωστά ένα σπουδαίο μνημείο που αξίζει περισσότερης προσοχής από όλους. Είναι βαθύτατη η πεποίθησή μας ότι η Πολιτεία, η Εκκλησία της Κύπρου και όλοι οι εμπλεκόμενοι θα πρέπει να εξετάσουν επισταμένα όλα τα στοιχεία όσα συνθέτουν τη μοναδικότητα του ναού της Παναγίας στον κάμπο της  Άσσιας και να καταβληθούν προσπάθειες όπως ενταχθεί στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ όπως το έχει περιγράψει ο Δρ. W. C. Lowdermilk (1888 – 1974) στη μελέτη του Conquest of the Land Through Seven Thousand Years, που διενεργήθηκε κατά την περίοδο 1938 – 1939.

Η τοποθεσία της εκκλησίας έχει καταταχθεί μέσα στα παγκόσμια γεωλογικά φαινόμενα, από τον Δρ. W. C. Lowdermilk (1888 – 1974), στη μελέτη του Conquest of the Land Through Seven Thousand Years, που διενεργήθηκε κατά την περίοδο 1938 – 1939 και εξετάζει τη χρήση του εδάφους σε σχέση με τη γεωργία σε αρχαίους πολιτισμούς, με έμφαση στα προβλήματα διάβρωσης του εδάφους που προκύπτουν από αυτή τη χρήση.  Με τίτλο Soil Waste in Ancient Cyprus ο συγγραφέας εισαγωγικά αναφέρει, «η επιτομή των προβλημάτων από τη χρήση της γης στη Μεσόγειο, περιορίζεται σε μία μικρή έκταση γης.  Εάν κάποιος θέλει να μελετήσει τη χρήση της γης στη Μεσόγειο θα εντοπίσει στην Κύπρο μία σύνοψη όλων των σημαντικών προβλημάτων που προκύπτουν συγκεντρωμένα σε μία μικρή έκταση γης – μία εισαγωγή, ή περίληψη των προβλημάτων από τη χρήση της γης που περιβάλλουν τη Μεσόγειο θάλασσα».

Στη συνέχεια εξηγεί με λεπτομέρεια αυτό το γεωλογικό φαινόμενο, μοναδικό στον κόσμο και τόσο σημαντικό για όλη τη λεκάνη της Μεσογείου.  «Στην πεδιάδα της Μεσαορίας, μέσα και γύρω από μία βυζαντινή εκκλησία είναι καταγεγραμμένη μία πειστική καταγραφή.  Η εκκλησία στις παρυφές του χωριού Άσσια στο ανατολικό μέρος της Κύπρου περιβάλλεται από νεκροταφείο και ένα τοίχο περίφραξης.  Η προσχωσιγενής πεδιάδα βρίσκεται οκτώ πόδια πάνω από την αυλή της εκκλησίας καθώς την μετρήσαμε.  Κατά την είσοδό μας εντός της εκκλησίας κατεβήκαμε άλλα τρία πόδια από το επίπεδο της αυλής μέχρι να φτάσουμε στο πάτωμα της εκκλησίας.  Με την είσοδό μας εντός του ναού παρατηρήσαμε ότι τα χαμηλά οξυκόρυφα τόξα ήταν φραγμένα και νέα τόξα είχαν αποκοπεί για τη δημιουργία εισόδων και παραθύρων.  Ο ηλικιωμένος φύλακας μας ανέφερε ότι τριάντα χρόνια πριν μία πλημμύρα της πεδιάδας [από τον παρακείμενο ποταμό Γιαλιά] είχε γεμίσει την εκκλησία με νερό και εναπόθεσε λάσπη ύψους δύο ποδών εντός του ναού.  Αντί να καθαριστεί η λάσπη, τοποθετήθηκε νέο μαρμάρινο πάτωμα πάνω από τη λάσπη.  Οπότε, οκτώ συν τρία συν δύο μας δίνει συνολικά δεκατρία πόδια και πολύ πιθανόν περισσότερα, κατάλοιπα διάβρωσης που είχαν παρασυρθεί από τις πλαγιές [των βουνών απ’ όπου πηγάζει ο ποταμός].  Αυτή η εκκλησία διακηρύσσει σιωπηλά και εύγλωττα την προοδευτική διάβρωση του εδάφους των λόφων και των βουνών που περιβάλλουν την πεδιάδα [της Μεσαορίας] που έχουν καλλιεργηθεί σε απότομες κλίσεις».

Το αγγλικό κείμενο κάτω από το κεφάλαιο Soil Waste in Ancient Cyprus  έχει ως εξής:

Let’s now go back and follow the westward course of civilization from the Holy Lands through North Africa and on into Europe. We shall first stop in Cyprus where we found the land-use problems of the Mediterranean epitomized in a comparatively small area. If one wishes to study land use in the Mediterranean region he will find in Cyprus a summary of all major problems brought together within a small area – an introduction to, or a summary of, problems of land use of the lands surrounding the Mediterranean Sea.

In the plain of Mesaoria is written a telling record in and about a Byzantine church. The church on the outskirts of the village of Asha in eastern Cyprus is surrounded by a graveyard and its wall. The alluvial plain now stands 8 feet above the level of the churchyard as we measured it. On entering the church we stepped down 3 feet from the yard level to the floor of the church; but inside the church we noted that low pointed arches were blocked off, and new arches cut for doors and windows. The aged vestryman told us that about 30 years ago a flood from the plain had filled the church with water and left 2 feet of silt on the floor. Rather than clean it out, a new stone floor had been laid over the silt deposit. Thus, 8 plus 3 plus 2 equals 13 feet, the height of the present alluvial plain above the church floor. From these measurements we concluded that the plain had filled in not loss than 13 feet, very probably more, with erosional debris washed off the drainage slopes. This church proclaims silently and eloquently the progressive wastage of soils of the surrounding hill lands that have been cultivated up steep gradients.

Σημείωση:  Η λήψη των φωτογραφιών έγινε στις 20 Ιανουαρίου 2019 από τον Μαρίνο Κλεάνθους, από την Άσσια. Τον ευχαριστούμε θερμά που μας παραχώρησε το δικαίωμα να τις χρησιμοποιήσουμε για τους σκοπούς του πιο πάνω άρθρου.

Και κάποιες επιπλέον φωτογραφίες, διαφωτιστικές για τις εργασίες που γίνονταν και τη σημερινή κατάσταση μετά τις βροχές