Ο αυριανός δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών, μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε τις προεδρικές εκλογές που έγιναν πριν πενήντα χρόνια, στις 25 Φεβρουαρίου 1968. Ήταν η κορύφωση μιας χιονοστιβάδας εξελίξεων, που ξεκίνησε με το φιάσκο των συνομιλιών του Έβρου (Σεπτέμβριος 1967), και συνεχίστηκε με την παράνομη είσοδο και τη σύλληψη του Ντενκτάς, την κρίση της Κοφίνου, την απειλή τουρκικής εισβολής, την απόσυρση από τη δικτατορία των συνταγματαρχών της ελληνικής «Μεραρχίας» από την Κύπρο και την ανάκληση του στρατηγού Γρίβα, και την παράνομη ανακήρυξη της «Προσωρινής Τουρκοκυπριακής Διοίκησης» (Δεκέμβριος 1967). Στις 12 Ιανουαρίου 1968 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αιφνιδίασε ανακοινώνοντας τη διενέργεια εκλογών, διακηρύσσοντας παράλληλα τη στροφή στην «εφικτή λύση» στο Κυπριακό, αντί «της ευκταίας», δηλαδή την ένωση με την Ελλάδα. Η ανακοίνωση συνδυάστηκε με την εξαγγελία παραχώρησης «ωρισμένων προνομίων» στους Τουρκοκυπρίους, την πρόθεση για προετοιμασία νέου Συντάγματος και την προαναγγελία, ουσιαστικά, έναρξης των διακοινοτικών συνομιλιών (ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 1968).

Ο πρόεδρος Μακάριος δεν οργάνωσε προεκλογικές συγκεντρώσεις, καθώς θεωρήθηκε ότι δεν χρειαζόταν «προβολήν και διαφήμισιν» η υποψηφιότητά του. Όμως, δυο κεντρικά επιτελεία εργάστηκαν για την επανεκλογή του, το πρώτο από στενούς του συνεργάτες και το δεύτερο από το ΑΚΕΛ, που χαρακτήρισε ως δημοψήφισμα την επανεκλογή του. Ανθυποψήφιός του βρέθηκε, κυριολεκτικά τη δωδεκάτη ώρα: Ήταν ο Τάκης Ευδόκας, ψυχίατρος, με καλές σπουδές στις ΗΠΑ, 15 χρόνια νεότερος του Αρχιεπισκόπου. Την υποψηφιότητά του ανακοίνωσε στις 9 Φεβρουαρίου η «Συντονιστική Επιτροπή των Ενωτικών Αγωνιστών». Προηγήθηκε δυστοκία εξεύρεσης υποψηφίου της αντιμακαριακής αντιπολίτευσης, με σημαντικότερη άρνηση αυτήν του Θεμιστοκλή Δέρβη. Η υποψηφιότητα Ευδόκα προκάλεσε ειρωνικά σχόλια: Ο Γλαύκος Κληρίδης τον χαρακτήρισε νεοσύλλεκτο, ενώ ο φιλομακαριακός Τύπος χλεύασε το επάγγελμα και τους οπαδούς του, με πιο ενδεικτικό το πρωτοσέλιδο του «Αγώνος» (10 Φεβρουαρίου 1968): «Αφού ετέθησαν υπό την αιγίδα Ψυχιάτρου»… Από την άλλη, όπως καταγράφει με χιούμορ ο ίδιος ο Ευδόκας στο βιβλίο του «”Εγώ είμαι η Κύπρος”. Η πρώτη περίοδος της Κυπριακής Δημοκρατίας» (Λευκωσία 1989) ψηφοφόροι των αγροτικών περιοχών θεώρησαν ιεροσυλία την υποψηφιότητά του: «Δε ντρέπεται, άνθρωπος παντρεμένος με δυο παιδιά και να θέλει να γίνει αρχιεπίσκοπος;»…

Υποψηφιότητα είχε εξαγγείλει και ο ατοκιστής Λοΐζος Σέπος, εργολάβος ελαιοχρωματιστής, από το Δάλι, που έδινε έμφαση στην οικονομία, υποστηρίζοντας τη χορήγηση άτοκων δανείων. (Αυτός κι αν δικαιώθηκε…). Όμως, προς απογοήτευση τόσο του ιδίου, όσο και του σημερινού ιστορικού, ο Έφορος Εκλογών κήρυξε άκυρη την υποψηφιότητά του εξαιτίας μη εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους ενός εκ των προτεινόντων.

Οι υποψηφιότητες υποβλήθηκαν δέκα μέρες πριν από τις εκλογές. Την υποψηφιότητα του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου πρότεινε ο Χριστοφής Μάτσης, πατέρας του ήρωα Κυριάκου Μάτση, και υποστήριξαν άλλοι οκτώ γονείς πεσόντων ή απαγχονισθέντων ηρώων του αγώνα της ΕΟΚΑ (Αυξεντίου, Δράκος, Ζάκος, Καραολής, Παλληκαρίδης, κ.ά.). Την υποψηφιότητα Ευδόκα πρότεινε ο γιατρός Γλαύκος Ι. Κασουλίδης.

Στην προεκλογική περίοδο, διάρκειας μόλις δυο βδομάδων, ο Τάκης Ευδόκας διαμαρτυρήθηκε για τον αποκλεισμό του από το ΡΙΚ (ραδιόφωνο και τηλεόραση), αλλά και για πράξεις βίας που εμπόδιζαν την ελεύθερη έκφραση. Πιο σημαντικές ήταν δύο επιθέσεις (η δεύτερη με βόμβα) εναντίον των γραφείων και δημοσιογράφων της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας «Πατρίς», η παρεμπόδιση κυκλοφορίας της ίδιας εφημερίδας και τα επεισόδια στις 23 Φεβρουαρίου 1968, όταν εκατοντάδες μακαριακοί πολίτες έριξαν αυγά και γιαούρτια στον Τ. Ευδόκα και τους συνεργάτες του και ματαίωσαν την τελική προεκλογική συγκέντρωσή του, στην πλατεία Σολωμού, στη Λευκωσία. Η Αστυνομία, απλώς «παρηκολούθει»…

Οι εκλογές οδήγησαν στην πανηγυρική επανεκλογή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με ποσοστό 95.45% (220.911 ψηφοφόροι από τους 231.438 ψηφίσαντες) έναντι 3.71% (8.577 ψήφοι) του ανθυποψήφιού του. Η αποχή κυμάνθηκε σε πολύ χαμηλά επίπεδα, στο 6.55% και τα άκυρα μετρήθηκαν στο 0.84%. Το ποσοστό υπέρ του Μακαρίου στην εκλογική περιφέρεια Πάφου έφτασε στο 98.77%, ενώ ο Τ. Ευδόκας είχε το ψηλότερό του ποσοστό (4.84%) στην περιφέρεια Λευκωσίας. Σε 56 από τα 388 εκλογικά κέντρα ο Τ. Ευδόκας δεν πήρε ούτε μία ψήφο. Τα μεγαλύτερα κέντρα με το 100% των ψήφων υπέρ του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ήταν στη Γαληνή (761 ψηφίσαντες), και στη γενέτειρά του, Παναγιά (646 ψήφοι). Στον Κάθηκα ο Μακάριος πήρε τις 641 ψήφους από τις 642, με μία άκυρη, και στο Ριζοκάρπασο τις 605 από τις 607, με δύο άκυρες. Τα υψηλότερα ποσοστά του Τ. Ευδόκα ήταν στο Γέρι (23.9%), στην Ποταμιού (22.7%) και στο Ελένειο Δημοτικό Σχολείο, στη Λευκωσία (20.41%).

Ήταν οι πρώτες εκλογές (οι προεδρικές εκλογές του Δεκεμβρίου 1959 έγιναν επί «μεταβατικής»), σε ένα κράτος που μετρούσε μόλις οκτώ χρόνια ανεξάρτητου βίου και δημοκρατικών θεσμών. Πέρασε από τότε, μισός αιώνας…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 3 Φεβρουαρίου 2018

Εκλογές 1968. Ουρά ψηφοφόρων σε εκλογικό κέντρο (φωτογραφία: Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών)