Αναφερθήκαμε την περασμένη βδομάδα στη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από τις μάχες του Αγίου Ιλαρίωνος, τον Απρίλιο του 1964. Η δημιουργία  τουρκοκυπριακών θυλάκων και η προσπάθεια των αρχών της Δημοκρατίας να περιορίσουν την έκτασή τους, αφήνοντας ελεύθερους τους κύριους οδικούς άξονες ήταν μια κρίσιμη παράμετρος των διακοινοτικών συγκρούσεων του 1964. Μια άλλη άμεση ανάγκη ήταν η δημιουργία αξιόμαχων ενόπλων δυνάμεων, η εκπαίδευση και ο εξοπλισμός των νεοσυλλέκτων.

Εξίσου κρίσιμα ζητήματα αποδείχθηκαν οι σχέσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας με τον «διεθνή παράγοντα», κυρίως τη Βρετανία και τις ΗΠΑ, η αναζήτηση θέσης στο ψυχροπολεμικό περιβάλλον και, τέλος, το εξαιρετικά λεπτό κεφάλαιο των ισορροπιών μεταξύ Λευκωσίας – Αθηνών.

Όταν, την Πρωτομαγιά του 1964, ο μόλις διορισθείς αρχηγός της υπό δημιουργία Εθνικής Φρουράς, στρατηγός Γεώργιος Καραγιάννης επέστρεψε στην Αθήνα, λίγες μόνο ώρες ύστερα από το τέλος των επιχειρήσεων στον Πενταδάκτυλο, γράφει: «Εύρον εκνευρισμόν και ανησυχίαν, όλοι δε διεμαρτύροντο και ιδία ο υπουργός Εθν. Αμύνης κ. Γαρουφαλιάς, διότι ενηργήσαμεν εις την περιοχήν Αγ. Ιλαρίωνος άνευ της εγκρίσεώς του.»

Το «δικαίωμα» του «εθνικού κέντρου» να έχει τον πρώτο λόγο για το Κυπριακό δεν υπήρξε απλό ζήτημα ούτε κατά το 1955-1959 (όπως και με τις υπόλοιπες εθνικές διεκδικήσεις πριν από το 1923), και έγινε πολύ πιο πολύπλοκο κατά το 1960-1967.

Η πρόταση του προέδρου, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, τον Νοέμβριο του 1963, για αναθεώρηση των «13 σημείων» του κυπριακού Συντάγματος είχε γίνει δεκτή με δυσφορία από την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου που δεν ενημερώθηκε από πριν και δεν επιθυμούσε ανακίνηση του Κυπριακού σε μια περίοδο πολιτικής ρευστότητας (ο Παπανδρέου δεν είχε κερδίσει αυτοδυναμία στις εκλογές της 3^ης Νοεμβρίου 1963), έστω και αν πολλά ηγετικά στελέχη της «Ένωσης Κέντρου» πλειοδοτούσαν στην καταγγελία των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου ως «προδοτικών και καταστροφικών». Οι εκλογές της 16^ης Φεβρουαρίου 1964 αποτέλεσαν θρίαμβο για τον Παπανδρέου, ενώ τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 1963 στη Λευκωσία είχαν αλλάξει δραματικά τα δεδομένα στο Κυπριακό. Σε μια κίνηση που αποδείχθηκε κομβική για τις κατοπινές εξελίξεις, ο Παπανδρέου διόρισε στο Υπουργείο Άμυνας τον Πέτρο Γαρουφαλιά, που τον θεωρούσε αφοσιωμένο πολιτικό του φίλο, αλλά έχαιρε και της εύνοιας των Ανακτόρων. Ακολουθώντας τις δύσκολες ισορροπίες που προσπαθούσε να κρατήσει, ο Παπανδρέου προκάλεσε ισχυρούς εσωκομματικούς τριγμούς διορίζοντας, τον Απρίλιο του 1964, στην αρχηγία του Γενικού Επιτελείου Στρατού τον αντιστράτηγο Ιωάννη Γεννηματά, που είχε κατηγορηθεί με πολύ σκληρές εκφράσεις από την «Ένωση Κέντρου» για τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στις εκλογές του 1961 (τις γνωστές ως «βίας και νοθείας»). Ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι ο διορισμός του Γεννηματά ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος στις «παρούσες συνθήκες» και στις 23 Απριλίου διακήρυξε στη Βουλή την απόφαση της κυβέρνησής του για εξουδετέρωση της οργάνωσης αξιωματικών που δρούσε στον ελληνικό στρατό με «το όνομα ΙΔΕΑ».  Λίγες ώρες αργότερα άρχισαν οι επιχειρήσεις στον Άγιο Ιλαρίωνα, τις οποίες κατεύθυνε, ο μόλις αφιχθείς στην Κύπρο (20 Απριλίου), στρατηγός  Γεώργιος Καραγιάννης, ιστορικό στέλεχος του «παλιού ΙΔΕΑ». Στους επόμενους μήνες, τα πράγματα ως προς το «ποιος αποφασίζει» για την άμυνα (και το πολιτικό μέλλον) της Κύπρου θα περιπλέκονταν ακόμη περισσότερο…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ο Φιλελεύθερος, στις 3 Μαΐου 2014