Συμπληρώνονται αυτές τις ημέρες 100 χρόνια από τον θάνατο του Κιαμήλ πασά (1832-1913). Ο Κιαμήλ γεννήθηκε Εβραίος, αλλά ενόσω ήταν ακόμη παιδί, ο πατέρας του, Σαλίχ εφέντης, από το Πυρόι, αλλαξοπίστησε. Οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ως τόπο γέννησης του Κιαμήλ τη Λευκωσία, όμως ο Νικ. Καταλάνος υποστηρίζει ότι γεννήθηκε στη Δευτερά. Είναι βέβαιο, πάντως, ότι διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα σε ελληνικό σχολείο στη Λευκωσία, με δάσκαλο τον Μιχαήλ Βακιρτζίδη. Με ενδιάμεσο σταθμό την Αίγυπτο, υπηρέτησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία από υψηλές θέσεις και αξιώματα. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του (1860-1864) μετατέθηκε στην Κύπρο, ενώ στη συνέχεια τοποθετήθηκε στη Σμύρνη, τα Ιεροσόλυμα, τη Χίο, τη Βηρυτό κ.α. Διατηρούσε πάντοτε αγάπη για την Κύπρο και τους συμπατριώτες του. Από τους κορυφαίους πολιτικούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπήρξε αγγλόφιλος και χαρακτηριζόταν από ρωσοφοβία. Χρημάτισε μέγας βεζύρης (πρωθυπουργός) τέσσερις φορές, ενώ στη δεκαετία του 1900 δέχθηκε την έντονη πολεμική των Νεοτούρκων. Κλήθηκε να σχηματίσει την τελευταία του κυβέρνηση λίγες ημέρες μετά την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων (Οκτ. 1912). Μια περίεργη συγκυρία θέλησε, την κρίσιμη περίοδο του 1912-1913, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας να ήταν Κρητικός (Ελ. Βενιζέλος) και ο μεγάλος βεζύρης της Τουρκίας Κύπριος… Τον Ιανουάριο του 1913, οι Νεότουρκοι του Εμβέρ διέλυσαν συνεδρίαση του υπουργικού του συμβουλίου, σκοτώνοντας τον υπουργό Πολέμου και ο Κιαμήλ εξαναγκάστηκε σε παραίτηση. Φιλοξενήθηκε για μερικούς μήνες στο Κάιρο από τον Κίτσενερ, καθώς κινδύνευε η ζωή του από τον νεοτουρκικό φανατισμό, και επέστρεψε στη Λευκωσία. Σε επανωτές συνεντεύξεις του, εκείνων των ημερών, τόνισε την ανάγκη για ελληνοτουρκική συνεννόηση εναντίον του «σλαβικού κινδύνου».

Ο Κιαμήλ πέθανε στη Λευκωσία το πρωί της Παρασκευής 1/14 Νοεμβρίου 1913 και τάφηκε στον περίβολο του τζαμιού Αράπ Αχμέτ, στο κατεχόμενο, σήμερα, τμήμα της πρωτεύουσας. Το προηγούμενο βράδυ είχε πληροφορηθεί με μεγάλη θλίψη τον θάνατο του επιστήθιου του φίλου, Γεώργιου Ι. Πιερίδη, από τη Λάρνακα. Στη λιτή κηδεία του Κιαμήλ παρευρέθηκαν πολλοί Βρετανοί επίσημοι (ο Κιαμήλ είχε συναντηθεί και με τον Άγγλο βασιλιά στο Πορτ Σάιντ). Όμως, τα δύο τρίτα των παρευρεθέντων ήταν Έλληνες (!), «γινώσκοντες να τιμώσι την αρετήν και την πνευματικήν υπεροχήν και εις τους εχθρούς αυτών», όπως έγραφε ο εκ των ηγετών του ενωτικού κινήματος, Νικόλαος Καταλάνος, που   αφιέρωσε μια σελίδα της εφημερίδας του στη μνήμη του Κιαμήλ. Και συμπλήρωνε: «Ο τουρκικός παρ’ ημίν όχλος εν τω φυλετικώ και τω θρησκευτικώ φανατισμώ του είναι ανίκανος να εκτιμήση την ευρείαν και υψηλήν πολιτείαν του Κιαμήλ πασά, οι δε εν τέλει Τούρκοι, Αρχικαδής, Μουφτής, Καδής και του Εβκάφ οι Επίτροποι προφυλαττόμενοι κατά των υπονοιών και της δυσμενείας των κυβερνώντων την Τουρκίαν Νεοτούρκων, απέσχοντο πάσης τιμητικής εκδηλώσεως και παρουσίας παρά τω υπερόχω νεκρώ.» Μια άλλη λευκωσιάτικη εφημερίδα ομολογούσε: «Οι Έλληνες ετίμων όντως τον Κιαμήλ πασάν και ιδία ημείς οι Κύπριοι αυτόν μεθ’ υπερηφανείας ως συμπατριώτην μας, διά τα μεγάλα του χαρίσματα, πλην οφείλομεν να ομολογήσωμεν ότι ουχί μετά χαράς εβλέπομεν εκάστοτε την εις την αρχήν άνοδόν του, διότι εν αυτώ εβλέπομεν άνδρα δυνάμενον αληθώς να αποτρέψη συνδυασμούς επικινδύνους διά την Τουρκίαν.» Άλλες εποχές…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. “Ο Φιλελεύθερος”, στις 9 Νοεμβρίου 2013.