Το Σάββατο 20 Ιουλίου 2013 μαζί με την αθηναϊκή εφημερίδα «Τα Νέα» κυκλοφόρησε ένας τόμος 187 σελίδων με τίτλο «Κύπρος. Νησί του πάθους και των μαρτυρίων». Σύμφωνα με το εκδοτικό σημείωμα, στον τόμο περιλαμβάνονται «αξιανάγνωστα κείμενα, τα οποία, καθώς εξελίσσονται, δίνουν στον αναγνώστη μια γλαφυρή εικόνα για το Νησί της Αφροδίτης, για το κυπριακό ζήτημα και τους εθνικούς αγώνες, καθώς και για την πνευματική φυσιογνωμία, τους λαϊκούς θρύλους και τις παραδόσεις του νησιού με τη μοιραία Ιστορία.»

Ο τόμος περιλαμβάνει αποσπάσματα από τα πιο γνωστά κείμενα που έγραψαν σπουδαίοι Ελλαδίτες πνευματικοί άνθρωποι και λογοτέχνες για την Κύπρο. Δημοσιεύονται κείμενα των Παναγιώτη Κανελλόπουλου (επιλέχθηκε ως προλογικό κείμενο), Νίκου Καζαντζάκη, Κώστα Ουράνη, Ν. Δ. Καρούζου, Άγγελου Σικελιανού (το παλιότερο κείμενο, για τα «Οκτωβριανά» του 1931), Μάριου Πλωρίτη, Παντελή Πρεβελάκη, Τατιάνας Γκρίτση – Μιλλιέξ, Γ. Θ. Βαφόπουλου, Παναγιώτη Τέτση, Γιάννη Βαρβέρη, Δημ. Σ. Λουκάτου, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Ιάκωβου Καμπανέλλη και Αλέξη Ζήρα. Τον τόμο κλείνει ένα χρονολόγιο της Κυπριακής Δημοκρατίας, από τον Λεύκιο Ζαφειρίου, τη μόνη κυπριακή υπογραφή του αφιερώματος. Η επιλογή των κειμένων οφείλεται στον Θανάση Θ. Νιάρχο. Αν και τα περισσότερα είναι πολύ γνωστά κείμενα, αξίζει να βρείτε τον τόμο για τη βιβλιοθήκη σας ή για να τον διαβάσετε καθώς απεικονίζει την αγάπη κορυφαίων Ελλήνων για την Κύπρο. Ανθολογώ εδώ, από το πιο άγνωστο κείμενο του τόμου, το «Τα δικαιώματα των τόπων. Η λαογραφική πλευρά του κυπριακού δράματος» του Δημ. Λουκάτου (πρώτη δημοσίευση, εφημ. «Το Βήμα» 1 Σεπτεμβρίου 1974, δυο βδομάδες δηλαδή ύστερα από τη δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, σσ. 101-102), ένα απόσπασμα που σήμερα διαβάζεται ως μια τραγική επαληθευμένη προφητεία.

«Τι γίνεται όμως τώρα στους ρημαγμένους και αρπακτικά κατεχόμενους ναούς τόπους μιας ως τώρα στρωμένης, για Έλληνες και Τούρκους, στην Κύπρο ζωής; Σωρός σ’ όλους τους τόπους οι νεκροί (σε μια εποχή ανώτατης στάθμης των κοινωνικών υπηρεσιών)∙ σωρός τα ψοφισμένα από την εγκατάλειψη ζώα (σε χρόνια «διεθνούς προστασίας των ζώων»)∙ σωρός τα τραγικά κοπάδια των ανθρώπων, που μέσα στο ανυποψίαστο καλοκαίρι είδαν τα γεγονότα να τους αιφνιδιάζουν και τον εχθρό να πηδάει τις μάντρες του νησιού και να τους κυνηγά. Τόποι με φημισμένα ονόματα πέρασαν ξαφνικά στην κατοχή αλλόγλωσων και αλλόθρησκων ξένων ανθρώπων, που τα ίδια πατούν σε τάφους και σε προαύλια σχολείων και σε εκκλησιές. Κι αν εγκατασταθούν για πάντα, όπως σκέφτονται, πώς θα τους ανεχθούν τα ζωντανά τοπωνύμια της Ιστορίας, της θρησκείας και της λαογραφίας του τόπου; Πώς θα κλείσει το στόμα της η «Πέτρα του Διγενή»; (Εδώ θυμάμαι το ευαγγελικό: «Εάν ούτοι σιωπήσωσιν, οι λίθοι κεκράξονται».) Και πώς θα καταλάβουν ή θα σεβαστούν οι κατακτητές τη χριστιανική σημασία ονομάτων αγίων που έδρασαν στο νησί: Ιλαρίωνα, Ευλαλίου, Βαρνάβα, Επικτήτου, Συνεσίου, Φίλωνος κ.ά.; Πώς θα προσέξουν τα παραδοσιακά τοπωνύμια της Παναγίας: Αγγελόχτιστης, Ασπροφορούσας, Βρεφοκρατούσας, Γαλακτηνής, Γοργοεπήκοης, Χρυσελεούσας; Όλα τα τοπωνύμια θα φωνάζουν πάντα, με το λόγο της γης τους, τα δικαιώματα των θρύλων και των βιωμάτων που τα καθιέρωσαν. Και θα είναι τραγικό για την ενιαία Κύπρο να χάσει έτσι ξαφνικά ένα μεγάλο τμήμα της, αφού και το παραμικρό χωριό έχει τα πιο μεγάλα δικαιώματα στην εθνογραφική του παράδοση. Πώς θα μας κουβεντιάζουν με τη γενεαλογική ετυμολογία τους το Ριζοκάρπασο, η Γιαλούσα, η Εφτακώμη, ο Δαυλός, το Τρίκωμο, η Καλορκά, η Κυθρέα, η Κερύνεια, η Λάπηθος; Θα τα ακούσουμε κι αυτά μεταγλωττισμένα σε ανέκφραστες φυλλάδες, σαν το Ισταμπούλ, το Ισμέρ και το Αγιαρολούκ ή Σελτζούκ (για τον Άγιο Θεολόγο της Εφέσου);

Αν πραγματοποιούνταν τα σχέδια των κατακτητών ή των υποστηρικτών τους και φτάναμε σε διχοτόμηση και σε μετακινήσεις πληθυσμών, οι εκκλησιές των ελληνικών χωριών θα γίνονταν τζαμιά ή μουσεία και αποθήκες, και τα τζαμιά των τούρκικων χωριών θα είχαν την ίδια μεταχείριση. Κι οι νεκροί των γενεών του κάθε τόπου θα φοβούνταν την ανελέητη εκταφή τους.»