Σήμερα θα θυμηθούμε τις αντιδράσεις των Τούρκων της Κύπρου ύστερα από το ελληνικό «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου 1940. Όπως φαίνεται από τον Τύπο της εποχής, ανάμεσα στο πλήθος που διαδήλωνε με ενθουσιασμό στις οδούς των κυπριακών πόλεων και των μεγάλων κωμοπόλεων για την έξοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, στο πλευρό της Βρετανίας, ήταν και αρκετοί Τούρκοι της Κύπρου με τουρκικές σημαίες και λάβαρα. Η παρουσία τους, πέρα από την επιδοκιμασία προς την ελληνική στάση, δήλωνε και την τουρκική συμμετοχή στο λαϊκό ξέσπασμα που κατήργησε αυθόρμητα, ύστερα από την 28^η Οκτωβρίου, ορισμένους από τους «ανελεύθερους νόμους» της Παλμεροκρατίας, όπως την απαγόρευση «ξένων σημαιών».

Η τουρκοκυπριακή συμπαράσταση στον ελληνικό αγώνα εκδηλώθηκε με τη συμμετοχή στους παγκυπρίους εράνους υπέρ της Ελλάδας. Εντοπίζονται αρκετές μεμονωμένες εισφορές Τούρκων της Κύπρου, είτε κατευθείαν στο Ελληνικό Προξενείο Λευκωσίας «υπέρ του ελληνικού εθνικού αγώνος», είτε στις τοπικές ερανικές επιτροπές. Αναφέρω ενδεικτικά την εισφορά της επιτροπής εράνων Γαληνόπορνης, ύψους 18 σελινίων και έξι γροσίων, αλλά και ειδήσεις όπως «Αι εισπράξεις του Καφενείου Δερβίς Αχμέτ, οδός Χρυσοχών 25, Λευκωσία, καθώς και τα ημερομίσθια των γκαρσονιών κατά την Κυριακήν 1^ην Δεκεμβρίου θα διατεθούν εξ ολοκλήρου υπέρ του εθνικού αγώνος» (εφημ. Νέος Κυπριακός Φύλαξ, 27-11-1940).

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι τα παραπάνω εκφράζουν απλώς την τουρκοκυπριακή συμπάθεια σε μια σύμμαχο χώρα της Βρετανίας στον αγώνα εναντίον του Άξονα και τον σεβασμό στις ελληνικές εθνικές εκδηλώσεις. Πιο εντυπωσιακό γεγονός ήταν η εγγραφή Τούρκων Κυπρίων στους καταλόγους υποψηφίων εθελοντών του ελληνικού στρατού, υπό την αιγίδα της Εκκλησίας της Κύπρου, τον Δεκέμβριο του 1940. Και αυτό, σε μια εποχή όπου οι Βρετανοί προσπαθούσαν (και πέτυχαν), να εμποδίσουν τη μαζική κυπριακή εθελοντική κατάταξη στον ελληνικό στρατό παρακινώντας, παράλληλα, τους Κυπρίους να ενταχθούν μόνο στο «Κυπριακό Σύνταγμα» του βρετανικού στρατού, όπου υπήρχε και το ισχυρό δέλεαρ του μισθού. Στους καταλόγους των υποψηφίων εθελοντών για τον ελληνικό στρατό στην επαρχία Λευκωσίας, που σώζονται στο Αρχείο της Αρχιεπισκοπής, έχω εντοπίσει και εννιά τουρκικές υπογραφές ανάμεσα στις χιλιάδες ελληνικές, ανδρών και γυναικών.

Πρόκειται για τους Ιμπραήμ Μουσταφά, από τη Λουρουτζίνα, 30 ετών, κηπουρό, Νιαζή Τσουμαγιά, από την Καλαβασό, 25 ετών, οδηγό, Σαλίχ Αχμέτ Κούλα, από την Πόλη Χρυσοχούς, 43 ετών, εργάτη, Μεκρέμ Χασάν, από τη Λευκωσία, 21 ετών, αχθοφόρο, Ουσεΐν Μεχμέτ, από τη Λευκωσία, 19 ετών, εργάτη, Μεχμέτ Κεμάλ, από τη Λευκωσία, 19 ετών, οδηγό, Ιμπραήμ Χασάν, από το Παλαίκυθρο, 18 ετών, μαραγκό, Μεχμέτ Αλή Εμπρουλλά, από τη Λευκωσία, 18 ετών, οδηγό και Χουσεΐν Χασάν, από τον Άγιο Ιωάννη Τηλλυρίας, 26 χρονών, μάγειρα. Αν και η πιο πάνω προσφορά έμεινε μόνο στα χαρτιά, αφού δεν κατορθώθηκε η κατάταξη των Κυπρίων στον ελληνικό στρατό, πρόκειται για ένα άγνωστο επεισόδιο έμπρακτης τουρκοκυπριακής φιλελληνικότητας.

Ας σημειωθεί ότι οι παραπάνω αφορούν μόνον όσους προσήλθαν και υπέγραψαν στην Επιτροπή της Λευκωσίας, που την αποτελούσαν παλαιοί εθελοντές του ελληνικού στρατού, των  Βαλκανικών πολέμων και της Μικρασιατικής εκστρατείας. Πιθανότατα ανάλογα περιστατικά καταγράφηκαν και σε άλλες πόλεις όπου δεν σώθηκαν οι σχετικοί κατάλογοι.

Η αποστολή των εθελοντών στην Αθήνα δεν έγινε βέβαια ποτέ, αφού δεν συμβάδιζε με τα βρετανικά σχέδια, αλλά και η εκδήλωση διάθεσης για συμμετοχή στον ελληνικό στρατό κατά του ιταλικού φασισμού είναι ενδεικτική του κλίματος που επικράτησε σε μερίδα των Τούρκων του νησιού.

Ως προς την ελληνική Αντίσταση κατά της τριπλής φασιστικής Κατοχής στην Ελλάδα το πιο χαρακτηριστικό γεγονός της κυπριακής συμβολής, που παραμένει άγνωστο στο πλατύ κοινό, είναι ότι στην επιτυχή ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, μια ενέργεια που επικράτησε να θεωρείται ως η αφετηρία του αντιστασιακού κινήματος στην Ελλάδα (25 Νοεμβρίου 1942), πήραν μέρος τρεις, τουλάχιστον, Κύπριοι στρατιώτες, μέλη του «Κυπριακού Συντάγματος» που, διαφεύγοντας τη σύλληψή τους από τους Γερμανοϊταλούς, είχαν καταφύγει στα βουνά της Ρούμελης. Ο πρώτος, ο Γεώργιος Τριλλίδης(απεβίωσε το 1992 στη Λευκωσία) ήταν Έλληνας και έδρασε στην περιοχή της Παρνασσίδας με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Οι άλλοι δύο, Τζεμάλ Νααρφή και Οσμάν Σουγκλή, ήταν Τουρκοκύπριοι από την Αρχιμανδρίτα της Πάφου. Προσκολλήθηκαν στην πρώτη ομάδα Βρετανών κομάντος που έφτασε στην Ελλάδα υπό την αρχηγία των Έντι Μάγιερς (Edmund Charles Wolf Myers) και Κρις Γουντχάουζ (Christopher Montague Woodhouse) και πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στη συμμαχική αποστολή. Ήταν γνωστοί με τα ονόματα «Γιάννης» και «Παναγιώτης» και χρησιμοποιήθηκαν για τη μεταφορά των εκρηκτικών υλών αλλά είχαν αναλάβει και τα «οικιακά» των Βρετανών αξιωματικών στα λημέρια της Ρούμελης. Η προσφορά και των δυο ήταν σημαντική στην επιτυχία της επιχείρησης Harling, αν και φαίνεται ότι δεν ήταν και οι ιδανικότεροι στρατιώτες. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Θέμη Μαρίνο (Αποστολή Harling 1942. Η επιχείρηση Γοργοπόταμος, Αθήνα, Παπαζήσης) «γενικά, ήταν καλοί άνθρωποι και πάρα πολύ φιλέλληνες (…) και είχαν εκδηλωθεί υπέρ της Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα». Περισσότερα για αυτούς βλ. τις προηγούμενες αναρτήσεις μου στο «Περί Ιστορίας», https://papapolyviou.com/2013/02/02/kyprioi-kai-gorgopotamos/ και https://papapolyviou.com/2018/12/24/0-themis-marinos-kai-oi-tourkokiprioi-tou-gorgopotamou/

Για τον «Καπετάν Μαύρο», τον στρατιώτη του «Κυπριακού Συντάγματος» Μεχμέτ Αλή του Μεχμέτ, από τη Χρυσοχού της επαρχίας Πάφου, που ήταν ένας από τους πρώτους αντάρτες στη μεσσηνιακή Μάνη, πολέμησε τους Ιταλούς στη Σαϊδόνα, συνελήφθη και εκτελέστηκε, «ωραίος σαν Έλληνας», στα τέλη Ιουλίου 1942, στην Τρίπολη βλ. https://papapolyviou.com/2013/07/24/enas-tourkokiprios-antartis-sti-mani/

Ας προστεθεί τέλος, ότι στο Κοινοπολιτειακό Στρατιωτικό Κοιμητήριο Αθηνών, στο Φάληρο, όπου συνολικά καταγράφονται 98 πεσόντες στρατιώτες του «Κυπριακού Συντάγματος» που σκοτώθηκαν στην Ελλάδα κατά το 1941-1945 οι δεκαέξι (16) από αυτούς είναι Τούρκοι Κύπριοι. Τρεις είναι θαμμένοι εκεί (με ημερομηνίες θανάτου την Πρωτομαγιά του 1941, το Δεκαπενταύγουστο του 1942 και τις 23 Ιουλίου 1943) και άλλων δεκατριών τα ονόματα καταγράφονται στο κεντρικό μνημείο («Μνημείο Αθηνών»).

Δεκάδες άλλοι, από αυτούς που υπηρέτησαν στην Ελλάδα κατά το 1940-1941 και κατάφεραν να δραπετεύσουν από τα χέρια των Γερμανών και των Ιταλών έζησαν μυθιστορηματικές περιπέτειες στην κατεχόμενη Ελλάδα, όπου βρήκαν άσυλο και φιλοξενία από ελληνικές οικογένειες. Σχεδόν πάντα κρύβοντας την ταυτότητά τους και παρουσιαζόμενοι ως Έλληνες Κύπριοι. Κάθε μια από αυτές, όμως, είναι μια άλλη, μεγάλη γοητευτική «μικροϊστορία»…

Ο Μουσταφά Σακίρ, Τουρκοκύπριος στρατιώτης του «Κυπριακού Συντάγματος», δραπέτης από τα χέρια των Γερμανών, ύστερα από πολλές περιπέτειες βρήκε άσυλο στη Βέροια, στο σπίτι της οικογένειας του Ηρακλή και της Σοφίας Χαραλάμπους. Εδώ φωτογραφίζεται, το 1941-1942, με τη θυγατέρα της οικογένειας που τον φιλοξενούσε κάτω από την πέτρινη γέφυρα Καραχμέτ στον Τριπόταμο, στο κέντρο της Βέροιας, στην περιοχή Μπαρμπούτα. (Η φωτογραφία μου παραχωρήθηκε από τον ίδιο.)