Συμπληρώθηκαν αυτή τη βδομάδα (με το σημερινό ημερολόγιο) τα εκατό χρόνια από τη μεγάλη πυρκαγιά που έθεσαν τα κεμαλικά στρατεύματα καταστρέφοντας τη Σμύρνη και θεωρείται ως η ημερομηνία – ταφόπλακα για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό (31 Αυγούστου /13 Σεπτεμβρίου 1922). Τα κυπριακά συναισθήματα για τη Μικρασιατική καταστροφή και τις τεράστιες τραγικές της διαστάσεις σε πολιτικό, εθνικό και ανθρώπινο επίπεδο, αποτύπωσε έξοχα η σχετική θρηνητική εγκύκλιος του αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Γ΄, της 14ης Σεπτεμβρίου του 1922, με την οποία εζητείτο η διεξαγωγή παγκυπρίων εράνων σε όλους τους ναούς της Κύπρου υπέρ των θυμάτων της εθνικής τραγωδίας, στις 25 Σεπτεμβρίου 1922. (Βλ. «Αρχιεπισκοπική εγκύκλιος», περ. Ο Απόστολος Βαρνάβας (Λευκωσία), Ε΄, 99 (15 Σεπτεμβρίου 1922), σσ. 65-68. Την εγκύκλιο υπογράφει ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ΄, ο μεγάλος ηττημένος του Αρχιεπισκοπικού ζητήματος (1900-1910). Σε αντίθεση με άλλους αρχιεπισκόπους δεν διακρίθηκε ιδιαίτερα στον στίβο των πολιτικών / εθνικών διεκδικήσεων, αλλά ήταν λόγιος, απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με σημαντικό έργο υπέρ των ελληνικών γραμμάτων. Η εξαιρετικά καλογραμμένη εγκύκλιος – θρήνος συνοψίζει τα κυπριακά αισθήματα από την καταστροφή της Ιωνίας και τις πρώτες, άμεσες αντιδράσεις συμπαράστασης στο νησί μας. Είναι τραγικό ότι αποσπάσματα της εγκυκλίου θα μπορούσαν να αναγνωσθούν, χωρίς καμιά αλλαγή, και στην Κύπρο τον Αύγουστο του 1974…
Τι μαρτυρήσω σοι ή τι ομοιώσω σοι θύγατερ Ιερουσαλήμ;
τις σώσει και παρακαλέσει Σε παρθένος θύγατερ Σιών;
ότι εμεγαλύνθη ποτήριον συντριβής Σου, τις ιάσεταί Σε;
Οι λόγοι ούτοι του πολυστενάκτου Ιερεμίου, θρηνωδούντος επί των πυρικαύστων ερειπίων της Ιερουσαλήμ αναβαίνουν ακουσίως επί την διάνοιαν εκάστου, αφ’ ης τραγικής ημέρας η φήμη έφερεν επί σκοτεινών πτερύγων, όσα αφάνταστα δεινά έπληξαν τον κατά την Ιωνίαν ανθούντα έως χθες Ελληνισμόν.
Η Μ. Ασία, χώρα εν η από αιώνων μεγάλα της Φυλής και της Εκκλησίας στοιχεία κεκοίμηνται και όπου ασίγητος η ιστορία διαλαλεί την ακμαίαν του Ελληνοχριστιανισμού εξάνθησιν, ήδη από ημερών κείται έρημος των αρχαίων πολιστών της.
Διά πολλοστήν φοράν η ελληνική φυλή ανέβη επί του μαρτυρικού Γολγοθά υπέρ του πολιτισμού και ο θείος αυτής ιχώρ έρρευσε καταρδεύων τα ιερά πεδία εις α εισήγαγε και επί τριετίαν και πλέον εμόχθησε να κρατήση άσβεστον το θείον της Ελευθερίας φως. Εκριζωμένος ήδη, ο Μικρασιατικός Ελληνισμός από τα εδάφη όπου αιωνόβιος και αυτόχθων συνυπούργησε μετά του λοιπού Ελληνισμού εις τον μέγαν του πολιτισμού αγώνα, εσκόρπισεν ήδη την μαρτυρικήν τέφραν των τέκνων του εις τα τέσσερα σημεία της Ιωνίας και πλανάται άπολις, άπατρις, άστεγος και γυμνός εις τας φιλοξένους ακτάς των γειτονικών νήσων φεύγων, εάν δυνηθή να φύγη, την δολοφόνον μάχαιραν των τέκνων του σκότους και του ερέβους.
Φεύγει ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, όσος επέζησε, την πάτριον γην, μεταβληθείσαν εις τόπον κολάσεως και μαρτυρίου, τόπον φρίκης και οργίων αφαντάστων. Το γαλανόλευκον σύμβολον της ελευθερίας και της ειρήνης υπεστάλη και ήδη υπέρ τα πυρίκαυστα ερείπια της Σμύρνης απλώνει την μισητήν σκιάν του το σύμβολον της βίας, του αίματος και του σκότους. Φεύγει ο Μικρασιατικός Ελληνισμός την πάτριον γηνˑ αλλά φεύγει αφ’ ου έστησεν εκεί νέους τύμβους μυριάδων μαρτύρων της πίστεως και της πατρίδος διά να μείνουν οι άθραυστοι κρίκοι, οίτινες θα κρατήσουν την άλλοτέ ποτε ωραίαν Ιωνίαν αδιασπάστως ηνωμένην μετά της λοιπής φυλής. Εκεί κάτω, υπό τα πυρίκαυστα της Σμύρνης ερείπια μυριάδες οπαδών του Εσταυρωμένου ύψωσαν ως θυσίαν ευσπρόδεκτον προς τον αιώνιον θρόνον του Σαβαώθ την κνίσαν των καιομένων σωμάτων των και τον αχνόν του ρέοντος μαρτυρικού των αίματος. Μεταξύ τούτων ο Σμύρνης Χρυσόστομος – αντάξιος μιμητής του ιδεώδους ποιμένος – εμψυχούμενος από τας θρυλικάς παραδόσεις του Μικρασιατικού μαρτυρολογίου ήγειρε παρά την σιγηλήν ιερότητα του σταδίου του ιερού Πολυκάρπου την σεμνότητα και αγιότητα ενός νέου μαρτυρικού σταδίου, από το οποίον εάν έλειψαν αι τίγρεις και αι ύαιναι, ανεπληρώθησαν αξίως από τα δίποδα θηρία του νέου Νέρωνος.
Η ελληνική Ιωνία εξέλιπε. Το άνθος τούτο του ελληνικού παραδείσου εφυλλορρόησεν υπό την ψυχράν πνοήν δυσχειμέρων ανέμων. Εξέλιπε, διότι εγεννήθη και έζησε και υπ’ αυτόν τον βάρβαρον των απίστων ζυγόν, ελληνικωτέρα πάσης γης ελληνικής. Εξέλιπε, διότι κατακλυσθείσα από το πέλαγος των Ασιανών επιδρομέων αντέσχε και εξήνθει αιωνίως ως άνθος υδροχαρές επί της επιφανείας των θολών νερών του τέλματος. Εξέλιπε, διότι μεθυσθείσα από τον ενθουσιασμόν της ελευθέρας ζωής, ην έζησε τα τελευταία έτη και πιστεύσασα εις την οριστικήν πραγμάτωσιν των γλυκονείρων τόσων αιώνων, ελιτάνευσεν ένθους και υπέροχος περί τους βωμούς της ελευθερίας πρώτη των απελευθέρων αδελφή σύρουσα τον χορόν των επινικίων.
Και τώρα!;
Νιόβη μυθική – η ελληνική ψυχή – απολιθωθείσα από την οξύτητα του άλγους επί τη συμφορά, θρηνωδεί παρά το Σίπυλον άκρον την φθοράν των τέκνων της. Εδώ μεν αντικρύζει τα ερείπια υφ’ α εκαλύφθησαν τα λείψανα των μαρτυρικών της τέκνων και εφ’ ων υπερήφανον εσύρθη το άροτρον του κατακτητού σπείρον το άλας της ερημώσεως και του ολέθρου, εκεί δε εις απέραντον και άληκτον σειράν τους γυμνούς και αστέγους σύροντας κλονούμενον το βήμα προς την πικράν μοίραν της εξορίας μακράν του γελαστού και γαλανού ουρανού της πατρίου γης, όπου είδον πρώτον το φως του ηλίου και ησθάνθησαν την χαράν της ζωής, μακράν των τόπων, όπου κοιμώνται ήδη τον ύπνον του μάρτυρος τόσοι και τόσοι προσφιλείς των.
Ήδη δε διπλούν αναθρώσκει από των πραγμάτων το εθνικόν καθήκον διά πάντας ημάς.
Κλαύσωμεν πρώτον τους νεομάρτυρας της Μικρασίας, σπείσωμεν επί των ανυπάρκτων τάφων των πλουσίας τας σπονδάς της εθνικής ευγνωμοσύνης. Εσφαγιάσθησαν διά να σφραγίσωσιν αιωνόβια τα δίκαια της φυλής επί των χωρών εκείνων, αίτινες εγκλείουν πλουσίας τας εθνικάς παραδόσεις αιώνων ολοκλήρων. Έπεσαν θύματα ευγενή της αιωνίας και αθανάτου εθνικής ιδέας. Τούτους τιμήσωμεν πρώτον. Είτα δε μεριμνήσωμεν την αδελφικήν μέριμναν υπέρ εκείνων, όσοι τώρα πλέον γεύονται τον πικρότατον της εξορίας άρτον. Επιβάλλεται εις ημάς, αλγούντας το κοινόν εθνικόν άλγος επί τη συμφορά, να διατρανώσωμεν ακόμη άπαξ την κοινότητα του αίματος μετά των ομοφύλων διά της εκδηλώσεως της αλληλεγγύης ου μόνον εις ημέρας ευτυχιών και θριάμβων αλλά προ παντός εις ημέρας συμφορών και ατυχιών. Και η εκδήλωσις της αλληλεγγύης του τόπου τούτου προς τους ατυχείς Μικρασιάτας αδελφούς ημών πρέπει να είναι ανάλογος προς μέγεθος της συμφοράς των. Τοιαύτη τις εκδήλωσις είναι δυνατόν να καθηδύνη πως τον πικρόν της εξορίας άρτον, και να κατασιγάση πως την ασίγητον οδύνην του απροστατεύτου, να παρηγορήση πως το απαρηγόρητον πένθος του εκπατρισθέντος.
Διό και εντελλόμεθα πατρικώς πάσαις ταις κατά την νήσον ταύτην επιτροπείαις επί του Εθνικού Αγώνος όπως κατά την μεταπροσεχή Κυριακήν, 25 του τρέχοντος μηνός Σεπτεμβρίου καλέσωσι τον λαόν εις πάνδημα μνημόσυνα υπέρ αναπαύσεως των ψυχών και αλήστου μνήμης των κατά την Μικρασίαν εν μαρτυρίω κοιμηθέντων αδελφών ημών Χρυσοστόμου αρχιερέως και των συν αυτώ, εν πυρί, φόνω μαχαίρας ή άλλως αθλησάντων υπέρ Πίστεως και Πατρίδος.
Προς τας αυτάς επιτροπείας εντελλόμεθα αλλά και πάντας προτρεπόμεθα από του πρώτου μέχρι του εσχάτου, από του πλουσίου μέχρι του πένητος, όπως το ταχύτερον ενεργηθή έρανος υπέρ των εκατοντάδων χιλιάδων Μικρασιατών αδελφών ημών, πλανωμένων ήδη μακράν της πατρίου γης, άνευ ενδυμάτων, άνευ άρτου, άνευ στέγης. Έκαστος ας προσφέρη ό,τι δύναται, χρήματα, είδη τροφής, είδη ενδύσεως. Αι ανάγκαι είναι μύριαι, είναι μέγισται, είναι δυσαναπλήρωτοι. Ευπρόσδεκτος είναι του πλουσίου εκ του περισσεύοντος η προσφορά όσον και η του πτωχού εκ του υστερήματος. Έκαστος ας καταθέση ό,τι επιβάλλει αυτώ το εθνικόν καθήκον, εις τον δίσκον τον οποίον τείνει το Έθνος υπέρ των αστέγων, των γυμνών, των πεινώντων και ασθενούντων θυμάτων της εθνικής ιδέας.
Παν ποσόν το οποίον ήθελε συλλεγή να αποσταλή μερίμνη των επί του εθνικού αγώνος επιτροπειών προς την Αρχιεπισκοπήν και τας Μητροπόλεις διά τα περαιτέρω.
Και ταύτα μεν ημείς, ο δε του ελέους και των οικτιρμών Ουράνιος πατήρ δώη τω έθνει ημών κατάπαυσιν δοκιμασιών.
Εν Χριστώ ευχέτης
Ο Κύπρου Κύριλλος
Εκ της Αρχιεπισκοπής τη 14η του μηνός Σεπτεμβρίου 1922
Σημ. Η παρούσα να αναγνωσθή επ’ εκκλησίας μερίμνη του εφημερίου μετά την ανάγνωσιν του ιερού ευαγγελίου.
Περί Ιστορίας 