Απεβίωσε πριν τρεις μέρες και κηδεύτηκε χθες, 31 Αυγούστου 2022, η Μάρω Σωφρονίου. Η Μάρω γεννήθηκε στο Μιτσερό, όπου στα παιδικά της χρόνια έζησε τον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στις Κυπριακές Αερογραμμές και μέχρι το τέλος της ζωής της υπήρξε συνεργάτρια του Πολιτιστικού Κέντρου Μιτσερού – Ιδρύματος Δαμιανού. Αγαπούσε την ιστορία και το περιβάλλον του τόπου της και εξέδωσε τα βιβλία  «Όθων Γιαβόπουλος, ζωγράφος Αθηναίος 1862-1936: Η ζωή και το έργο του στην Κύπρο», Λευκωσία: Εν Τύποις, 2011, «Μεταλλεία Μιτσερού», Λευκωσία: Κοινοτικό Συμβούλιο Μιτσερού, 2012, «Το Μιτσερό στους αγώνες του έθνους. Η συμμετοχή των κατοίκων στους δύο παγκόσμιους πολέμους και το ανέκδοτο ημερολόγιο του στρατιώτη Γεώργιου Νικολάου Ταουξή CY 1539», Λευκωσία: Πολιτιστικό Κέντρο Μιτσερού Ιδρύματος Δαμιανού, 2017. Το τελευταίο της βιβλίο, με τίτλο “Νίκος Σοφοκλέους. Δις εις θάνατον, ισόβια στις φυλακές της Αγγλίας και εξόριστος στη Ρόδο”, εκδόθηκε στη Λευκωσία το 2021 αλλά δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμη, ενόψει της επικείμενης παρουσίασής του. Στο Μιτσερό οργάνωσε έκθεση φωτογραφιών των εθελοντών της κοινότητας στους δύο παγκοσμίους πολέμους, τον Μάιο του 2012, ενώ με υλικό από την έκθεση εκδόθηκε και ένα ημερολόγιο τοίχου του 2012, από το Κοινοτικό Συμβούλιο Μιτσερού, με κείμενα και επιμέλεια δικά της.

Το βιβλίο της για τον Όθωνα Γιαβόπουλο προέκυψε από το ερευνητικό της πάθος και τη στενή φιλική της σχέση με την εγγονή του ζωγράφου (και αγιογράφου στην Κύπρο), την αείμνηστη ηθοποιό Μόνικα Βασιλείου. Για το βιβλίο έκανε έρευνα μέχρι τη Βυτίνα, όπου γεννήθηκε ο Γιαβόπουλος, και γύρισε όλα τα ορεινά χωριά της επαρχίας Λεμεσού αναζητώντας έργα του. Στο επόμενο βιβλίο της, για την εθελοντική προσφορά του ταπεινού Μιτσερού, εργάστηκε με σύστημα, μέθοδο και επιμονή, έχοντας ως επιπλέον όπλα την αγάπη και τις πλούσιες της γνώσεις για τη γενέτειρά της. Το Μιτσερό, μια κοινότητα με μερικές εκατοντάδες κατοίκους κατά το 1914-1945, απέστειλε μερικές δεκάδες εθελοντές στον Α΄ και στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, από τους οποίους τρεις, ο Γεώργιος Ζέβλας, ο Γεώργιος Θεοδόση και ο Χαράλαμπος Μ. Τσαππής σκοτώθηκαν στην υπηρεσία, και οι τρεις στην Ελλάδα: οι δύο κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής, τον Απρίλιο του 1941 και ο τρίτος εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη, τον Ιούνιο του 1944. Η πολυετής έρευνα της Μάρως Σωφρονίου για τους εθελοντές συγχωριανούς της, αποκάλυψε έναν μικρό πλούτο αρχειακού υλικού, φωτογραφιών και πληροφοριών. Κομβικός πυλώνας του βιβλίου η περίπτωση – σαν μυθιστόρημα – του Γεώργιου Νικολάου Ταουξή, του οποίου δημοσίευσε τις πολεμικές αναμνήσεις. Ο Ταουξής κατάφερε να αποφύγει την αιχμαλωσία στην Κρήτη, ύστερα από την κατάληψη του νησιού από τους Γερμανούς, αλλά στάθηκε άτυχος καθώς συνελήφθη στη Λιβύη (!) προσπαθώντας με μια ομάδα συμμάχων στρατιωτών να φτάσουν στις βρετανικές θέσεις στη Βόρεια Αφρική. Στο στρατόπεδο της Λάρισας που μεταφέρθηκε επιβίωσε, στις απάνθρωπες και άθλιες κράτησης των αιχμαλώτων, και στον σκληρό χειμώνα της πείνας του 1941-1942, χάρη στη φιλανθρωπία, την αγάπη και τη γενναιοδωρία της οικογένειας του Αναστάση και της Αθηνάς Μπούλακα, από τον Γαλατά Χανίων, οι οποίοι τον είχαν φιλοξενήσει στο σπίτι τους πριν την απόπειρά διαφυγής του από το νησί τους. Πρόκειται για μια σπάνια στις λεπτομέρειές της και την αφοσίωση περίπτωση αλτρουισμού και αλληλεγγύης μέσα στην αγριότητα του πολέμου, μιας οικογένειας απλών Κρητικών, τους οποίους ο Κύπριος στρατιώτης δεν ξέχασε ποτέ, μέχρι τον θάνατό του. Οι οικογένειες Μπούλακα και Ταουξή συνδέθηκαν από τότε και διατήρησαν για αρκετά χρόνια αλληλογραφία, όπως πιστοποίησε η έρευνα της Μάρως Σωφρονίου. Ανάλογη συγκίνηση δοκιμάζει ο αναγνώστης και από άλλες «ιστορίες πολέμου» που ανέδειξε η έρευνα της: Στέκομαι στην πιο ασυνήθιστη, σε μια «νύφη του πολέμου» από το Μιτσερό, τη Μηλιά Χατζηθεοδόση – Παστογιωρκή, που παντρεύτηκε Ινδό στρατιώτη τον οποίο και ακολούθησε στη μακρινή του πατρίδα, για να χαθούν τα ίχνη τους, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, όταν μετά την αποχώρηση των Βρετανών διχοτομήθηκε με αιματηρό τρόπο η Ινδία.

Στο τελευταίο της βιβλίο, παρουσιάζει τη συμμετοχή και τη δράση στην ΕΟΚΑ ενός νεαρού αγροτόπαιδου, του Νίκου Σοφοκλέους (Δεκέμβριος 1939 – Σεπτέμβριος 1971), από την Πάχνα της επαρχίας Λεμεσού. Ο Σοφοκλέους την 1^η Απρίλιου 1955, όταν άρχισε ο Αγώνας της ΕΟΚΑ, δεν είχε κλείσει τα 16 του χρόνια. Εντάχθηκε στην Οργάνωση και οι υπεύθυνοι του τομέα Λεμεσού, ύστερα από την αρχική του δράση, τον τοποθέτησαν στο «Εκτελεστικό». Η δράση του στο ιδιότυπο «αντάρτικο πόλεων» της Λεμεσού, τερματίστηκε στις 14 Νοεμβρίου 1956. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση μιας αποστολής, πυροβολήθηκε από περαστικούς Βρετανούς στρατιώτες και τραυματίστηκε, ενώ δέχθηκε κι άλλον πυροβολισμό, στην πλάτη, από περίοικο Άγγλο στρατιωτικό. Συνελήφθη, και αφού χειρουργήθηκε (μια σφαίρα έμεινε σφηνωμένη στους πνεύμονές του για χρόνια), με τις γνωστές συνοπτικές διαδικασίες της «καταστάσεως εκτάκτου ανάγκης» καταδικάστηκε δις εις θάνατον από το Κακουργιοδικείο Λευκωσίας στις 8 Φεβρουαρίου 1957, πριν κλείσει τα 18 του χρόνια και αναρρώσει πλήρως από το χειρουργείο. Το Δεκαπενταύγουστο του 1957 του παραχωρήθηκε χάρη, στο πλαίσιο των αποικιακών «μέτρων ειρήνευσης». Αφού έζησε για έξι μήνες ως μελλοθάνατος στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, μεταφέρθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1957 στην Αγγλία. Εκεί, έζησε για 18 μήνες φυλακισμένος στις φυλακές Wormwood Scrubs και Wakefield. Η Μάρω Σωφρονίου, περίπου μισόν αιώνα ύστερα από τον πρόωρο θάνατο του Σοφοκλέους (Φεβρουάριος 1971), ανέλαβε το δύσκολο έργο να εντοπίσει υλικό και πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του νεαρού αγωνιστή από την Πάχνα. Συγκέντρωσε από την έρευνά της στο Κρατικό Αρχείο, στον Τύπο και από τις συνεντεύξεις της με μέλη της οικογένειας, φίλους και συναγωνιστές του Νίκου Σοφοκλέους σπάνια τεκμήρια, επιστολές από τις Φυλακές, έγγραφα και φωτογραφίες. Το βιβλίο για τον Σοφοκλέους έμελλε να ήταν και το τελευταίο της…

Με τη Μάρω συνδέθηκαν οι δρόμοι μας εξαιτίας του ενδιαφέροντος και της αγάπης της για την ιστορία της Κύπρου. Την χαρακτήριζε σπάνια ερευνητική φλόγα και αξιοθαύμαστη επιμονή. Είχα τη χαρά να προλογίσω δυο βιβλία της και να συζητήσουμε για ατελείωτες ώρες για τα ερωτήματα, τα ευρήματα και τις απογοητεύσεις της ερευνητικής της διαδρομής. Δυστυχώς, έφυγε από τη ζωή πριν προλάβει να ολοκληρώσει τα συγγραφικά της σχέδια. Μας αφήνει την ανάμνηση μιας γλυκειάς, ακριβής και αγαπημένης φίλης, που αντιμετώπισε με αξιοζήλευτο ψυχικό σθένος όλες τις δυσκολίες της ζωής, μέχρι την τελευταία της μάχη. Το έργο της θα μας συντροφεύει, μαζί με το χαμόγελό της. Ας είναι αιωνία η μνήμη της.