Στη μνήμη του γιατρού Βάσου Λυσσαρίδη, που έφυγε από τη ζωή σήμερα το απόγευμα, τρεις βδομάδες πριν κλείσει τα 101 του χρόνια παραθέτω ένα απόσπασμα από την ομιλία μου στην παρουσίαση της δίτομης ποιητικής του συλλογής, με τίτλο «Δηλώνω παρών» (έκδοση Ιδρύματος Λυσσαρίδη, σε επιμέλεια Μάρως Αδαμίδου), στην εκδήλωση που έγινε στη Λευκωσία στις 20 Μαΐου 2019.

«Παρουσιάζονται απόψε με αυτή τη σεμνή εκδήλωση δυο τόμοι με ποιήματα του Βάσου Λυσσαρίδη που ξεπερνούν συνολικά τις 710 σελίδες. Στο κοινό εξώφυλλο των δύο τόμων εικονίζεται η Ερατώ, η μούσα της λυρικής ποίησης και των ύμνων. Τα ποιήματα έχουν χωριστεί ανάλογα με το θεματικό τους περιεχόμενο από τη Μάρω Αδαμίδου σε 24 συλλογές, έντεκα στον πρώτο τόμο και δεκατρείς στον δεύτερο τόμο. Διαβάζω ορισμένους τίτλους των συλλογών, ουσιαστικά των επιμέρους ενοτήτων, που δείχνουν εύγλωττα το περιεχόμενο: Μυθολογία, ερωτικά, διάπλους Αχερουσίας, Θάνατος, Οδύνη για τη σκλαβωμένη γη, Το αύριο, Παρακαταθήκες, Οργή, Της φύσης, Της ταβέρνας, της Μοναξιάς, του Αγώνα. Εννοείται ότι η ταξινόμηση δεν είναι απόλυτη, αλλά ενδεικτική για τη βοήθεια και ευκολότερο διάβασμα του αναγνώστη.

Αν τα έχω μετρήσει καλά, στη δίτομη ποιητική συλλογή περιλαμβάνονται 591 ποιήματα, όλα σε ελεύθερο στίχο, τα περισσότερα ολιγόστιχα, χωρίς να λείπουν και οι μεγαλύτερες συνθέσεις. Αρκετά από τα ποιήματα έχουν τη χρονολόγησή τους από τον ποιητή. Παλαιότερο ποίημα η μαθητική σύνθεση του 1937 με τίτλο «Σκιές». Το νεανικό αυτό ποίημα είναι γραμμένο με απαισιόδοξο πεισιθανάτιο τόνο. Αντίθετα, το αμέσως επόμενο, των φοιτητικών χρόνων του Βάσου Λυσσαρίδη, με τίτλο «Κορφοαγκαλιάσματα» αποτυπώνει μια εντελώς διαφορετική διάθεση του ποιητή για καινούριους κόσμους και μια νέα ζωή. Η χρονολόγηση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για την ένταξη των πολιτικών ή ιστορικών ποιημάτων του Βάσου Λυσσαρίδη στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής και του τόπου αλλά και της ίδιας της αγωνιστικής του ζωής και δράσης. Πάλι εάν έχω μετρήσει καλά, χρονολογημένα είναι τα 432 από τα 591 ποιήματα της συλλογής. Με εξαίρεση ένα του Μαρτίου του 1959 για τον Γρηγόρη Αυξεντίου, τα επόμενα είναι τρία του 1979 και οκτώ του 1980. Θα μεσολαβήσουν είκοσι  περίπου χρόνια ποιητικής σιωπής, μέχρι το 1999. Η μεγαλύτερη ποιητική έμπνευση του Βάσου Λυσσαρίδη καταγράφεται την τριετία 2008-2010: δημοσιεύονται στην παρούσα έκδοση 66 ποιήματα του 2008, 86 του 2009 και 73 του 2010. Θυμίζω ότι ακριβώς εκείνη την περίοδο, το 2008, δημοσιεύθηκε η συλλογή Ποιήματα, του Βάσου Λυσσαρίδη (Αθήνα – Λευκωσία: εκδόσεις Άγρα – Αιγαίον) και δυο χρόνια αργότερα, το 2010, δύο συλλογές από τις εκδόσεις Αιγαίον στη Λευκωσία: Της ταβέρνας και Κραυγές. Στην παρούσα συλλογή καταγράφεται μια αντίστοιχη παραγωγική έκρηξη την τριετία 2013-2015: 45 ποιήματα το 2013, 41 το 2014, και 49 το 2015. Είναι οι χρονιές που ο Βάσος Λυσσαρίδης θα μπορούσε να πει για τον εαυτό του τη γνωστή ρήση του Ρωμαίου ποιητή Οβίδιου: «Ό,τι δοκίμαζα να πω, ήταν στίχος!» Το πιο πρόσφατο ποίημα που δημοσιεύεται στο «Δηλώνω παρών» χρονολογείται τον Μάρτιο του 2018.

Πριν προχωρήσω στο περιεχόμενο να πω δυο λόγια για την κοπιώδη εργασία της επιμελήτριας Μάρως Αδαμίδου. Έσκυψε με αγάπη και περίσσια φροντίδα και συγκέντρωσε τα σκόρπια δυσανάγνωστα χειρόγραφα του ποιητή, τους έδωσε τίτλους, τα ταξινόμησε και με σεμνότητα θέλησε να περάσει σχεδόν απαρατήρητη από την έκδοση. Κρίμα που δεν έγραψε δυο λόγια για τον τρόπο δουλειάς της και το πώς συνεργάστηκε με τον γιατρό τα τελευταία χρόνια για αυτήν την έκδοση. Εύχομαι στην επόμενη έκδοση των ποιημάτων η έλλειψη αυτή να καλυφθεί. Αξίζει να προσθέσουμε ότι στο τέλος των δύο τόμων υπάρχουν φωτογραφίες δειγμάτων χειρόγραφων ποιημάτων και ένας ιδιότυπος συνδυασμός στίχων και ζωγραφικής του Βάσου Λυσσαρίδη.

Ως προς το περιεχόμενο των ποιημάτων, ο Βάσος Λυσσαρίδης, ο έφηβος των 99 Μαΐων συνεχίζει να δηλώνει παρών. Όπως λέει και στο ομώνυμο ποίημα που έδωσε και τον τίτλο στη συλλογή δηλώνει παρών, «μικρός στρατιώτης στην ανίκητη στρατιά των ανώνυμων και των αγονάτιστων». Γράφει ποιήματα με τη γνώριμή του αγωνιστικότητα και το πάθος, με αυτά που έδωσε το παρών του στους αγώνες του νησιού μας για αυτοδιάθεση, ένωση με την Ελλάδα, κοινωνική δικαιοσύνη, υπεράσπιση της δημοκρατίας, της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της πατρίδας μας, προασπίζοντας τα πανανθρώπινα δίκαια και αγαθά που δεν ξεχωρίζουν σύνορα, θάλασσες και χρώματα, ούτε λογαριάζουν την ισχύ των πολεμικών μηχανών. Γράφει για τους ήρωες της Κύπρου και του Ελληνισμού, τον Τεύκρο, τον Ευαγόρα, τον Κίμωνα, τον Ρε Αλέξη, τον Γρηγόρη Αυξεντίου, τον Χαράλαμπο Μούσκο, τους ήρωες του Δικώμου και των Σόλων, τον δολοφονημένο Δώρο του πικρού Αυγούστου του 1974, τον παράτολμο παραλιμνίτη Σολωμό με το τσιγάρο στο στόμα, τον Τσε και τον Άρη, τους συντρόφους του στην Αφρική, στην Παλαιστίνη και στην Ασία. Γράφει την αγάπη του για την οικουμενική Ελλάδα, για την Αθήνα των φοιτητικών του χρόνων, για τις ταβέρνες της Πλάκας με το βαρελίσιο κρασί και τη λατέρνα, αλλά και την Αθήνα των διεκδικήσεων και των μαχητικών διαδηλώσεων των μεταπελευθερωτικών χρόνων. Γράφει με νοσταλγία για τους φίλους και τα χρόνια που έφυγαν, τα Λεύκαρα που λάτρεψε, τη μητέρα του που του έλειψε. Γράφει και υμνεί κάθε σπιθαμή του σκλαβωμένου τόπου μας: τη Λάπηθο, την Κερύνεια, τον Καραβά, τον Άγιο Ιλαρίωνα, την Καντάρα και το Καρπάσι, τον Πενταδάκτυλο, τα Κεφαλόβρυσα, που προσμένουν τον ευφρόσυνο ήχο της λευτεριάς εδώ και 45 χρόνια. Γράφει με περιφρόνηση για τους εθελόδουλους ραγιάδες, τους ηττοπαθείς, τους ριψάσπιδες και τους βολεμένους. Δυο από τα ποιήματά του είναι γραμμένα στο τοπικό μας ιδίωμα, το ένα εξαιρετικά επίκαιρο έχει τίτλο «Καρτερώ την λευτερκάν» και σχετίζεται και με τον Ποντιακό Ελληνισμό που τη γενοκτονία του θυμηθήκαμε χτες (19 Μαΐου 2019): Διαβάζω τους τελευταίους στίχους: «Τζιαι καρτερώ  την λευτερκάν / να ξεκινά στην Λάπηθον / να φτάνει Τραπεζούντα».

Στίχοι γραμμένοι με εξαιρετική ευαισθησία από έναν από τους πιο σημαντικούς και συνεπείς Έλληνες πολιτικούς του 20ού αιώνα. Έναν άνθρωπο που το όνομά του είναι συνώνυμο του αγώνα, της αγωνιστικότητας, της μη αποδοχής των τετελεσμένων. Έναν άνθρωπο που δίνει νόημα στη λέξη πατριώτης, στη λέξη δημοκράτης, στη λέξη Έλληνας.»

Στη φωτογραφία ο Βάσος Λυσσαρίδης διαβάζει την ανακοίνωσή του με τίτλο «Αναμνήσεις από τα Λεύκαρα των παιδικών μου χρόνων. Αναστοχασμός». Ήταν στις 24 Μαΐου του 2015, στο συνέδριο «Κοινόν Κυπρίων»: Γ΄ Επιστημονική συνάντηση φοιτητών & αποφοίτων του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου και ιστορικών / ερευνητών, που οργανώθηκε στα Λεύκαρα.

Και η φωτογραφία στο κοινό γεύμα του ίδιου συνεδρίου: Ο γιατρός είχε κλείσει τα 95 του χρόνια…