Η Πρωτομαγιά του 2020 θα είναι, κατά τα φαινόμενα, η πρώτη, ύστερα από πολλές δεκαετίες, που θα εορταστεί κατ’ οίκον, υπό τον φόβο της πανδημίας. Στην Ελλάδα οι πρώτοι δημόσιοι εορτασμοί της Πρωτομαγιάς με πολιτικό χαρακτήρα, έγιναν στην Αθήνα το 1893 και το 1894. Ακολουθούσαν την απόφαση της Β΄ Σοσιαλιστικής Διεθνούς, του 1889, για την καθιέρωση της ημέρας, τιμώντας την απεργία στο Σικάγο, το 1886. Το 1893 κεντρικός ομιλητής ήταν ο Σταύρος Καλλέργης και το 1894 ο Πλάτων Δρακούλης. Και τις δυο χρονιές εγκρίθηκε ψήφισμα, που ζητούσε τη σύνταξη νομοσχεδίου για την καθιέρωση της Κυριακής αργίας, της οκτάωρης εργασίας, την παροχή συντάξεων ανικανότητας στους παθόντες κατά την εργασία τους, την κατάργηση της θανατικής ποινής και της προσωποκράτησης για χρέη. Οι εκτιμήσεις των πηγών της εποχής και των πρωταγωνιστών για τους συγκεντρωθέντες κυμαίνονταν από 500 μέχρι 5000. Οι πιστοί στις νέες ιδέες εμφανίστηκαν με «ερυθράς ταινίας επί της κομβιοδόχης», ενώ εντυπωσίασε η αθρόα παρουσία γυναικών.

Πλάτων Δρακούλης (γενν. Ιθάκη, 1858)

Ο Δρακούλης, την Πρωτομαγιά του 1894, κήρυξε της επαναστατικές αρχές του «διεθνούς σοσιαλισμού»: «Ομοεθνείς της δεν είναι εκείνοι, οίτινες αποκτώντες κεφάλαια καταδυναστεύουσιν ημάς, έστω και αν λαλώσι την γλώσσαν, την οποίαν λαλούμεν, έστω και αν κατοικώσι την χώραν, την οποίαν κατοικούμεν. Οι εργάται είναι το αληθές έθνος και είναι οι μόνοι, οι οποίοι δικαιούνται να ονομάζονται έθνος. Διότι είναι αυτοί οι παράγοντες παν ό,τι συντηρεί το έθνος.» Της τόνισε ο Επτανήσιος πρωτοπόρος σοσιαλιστής, καθορίζοντας τα όρια της δικής του ουτοπίας, δεν υπήρχε «χρεία ταραχών, οργής, μίσους ή βίας»: Χρειαζόταν μόνο να συναποφασίσουν οι εργάτες ότι «παν ό,τι κατέχουσιν οι πλούσιοι ακυρούται και δημεύεται ως μη ιδικόν των».

Ολοσέλιδο πρωτομαγιάτικο σκίτσο στην εφημ. Έρευνα του Δρακούλη, το 1911

Θα περνούσαν αρκετά χρόνια για τον επόμενο εορτασμό της Πρωτομαγιάς στην Αθήνα, στη δεκαετία του 1910. Ύστερα από την ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΚΚΕ, το 1918, οι εκδηλώσεις πήραν μαζικό και μαχητικό χαρακτήρα από το 1923 και εξής, όταν άρχισε να καθιερώνεται και ο όρος Εργατική (ή Κόκκινη) Πρωτομαγιά.

Πρωτοσέλιδο πρωτομαγιάτικο σκίτσο στον Ριζοσπάστη του 1923

Στην Κύπρο, αντίστοιχα, η έκφραση «Κόκκινη Πρωτομαγιά» καταγράφεται για πρώτη φορά στο πρωτομαγιάτικο φύλλο του 1925 της εφημερίδας «Νέου Άνθρωπου», «οργάνου των εργατο-αγροτών και φτωχών βιοπαλαιστών (υπό τον πολιτικό έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου)». Η διαμάχη για τον συμβολισμό της Πρωτομαγιάς κορυφώθηκε το 1931. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Καταστατικό της «Εργατικής Ομοσπονδίας Λεμεσού» (1931), από την οποία αποκλείονταν «κομμουνισταί ή κομμουνίζοντες», καθοριζόταν ως ετήσια γιορτή η Κυριακή της Πεντηκοστής… Παράλληλα, την Πρωτομαγιά της ίδιας χρονιάς, η κυπριακή Ιερά Σύνοδος αποφάσισε να αφορίσει τον ποιητή Τεύκρο Ανθία, «ως ένοχον αρνήσεως του Χριστού και του Θεού», κρίνοντας «ασεβές και απόβλητον» το ποιητικό του έργο «Δευτέρα Παρουσία».

Στον αντίποδα, σε μια μπροσούρα, σχεδόν άγνωστη στη βιβλιογραφία μας (την παρουσιάζω σε υπό δημοσίευση εργασία μου), με τίτλο Η φετεινή Πρωτομαγιά (έκδοση τυπογραφείου «Το Άστρο» – ΚΚΚ, 1931), καταγράφεται η οικτρή κατάσταση των εργατών, με τα χαμηλά μεροκάματα, την ψηλή «αεργία», τις πολλές ώρες δουλειάς και αντίστοιχα, τη μάστιγα των χρεών για τους αγρότες. Τονίζεται ότι είναι ανυπόφορη η κατάσταση των εργαζομένων μαζών κάτω από τον διπλό ζυγό, «του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού και των ξένων εταιρειών από τη μια και των ντόπιων εκμεταλλευτών (τσιφλικάδων, μοναστηριών, εμπόρων, τοκογλύφων, βιομηχάνων) από την άλλη». Για την ελληνική κατάσταση κατηγορείται ο «δικτάτορας Βενιζέλος (…) ο δήμιος των Ελλήνων εργατών και αγροτών» επειδή με τη «μηχανή του ιδιώνυμου» έστειλε εκατοντάδες επαναστατών στη φυλακή. Αντίστοιχα στην Κύπρο, οι Βρετανοί, «συμμαχώντας με τους ενωτοκράχτες» κτυπούσαν την εργατική τάξη και καταδίκαζαν στελέχη του ΚΚΚ σε πολύμηνες φυλακίσεις. Το ΚΚΚ καλούσε τους εργάτες και φτωχούς αγρότες να οργανώσουν συγκεντρώσεις για την Πρωτομαγιά, διεκδικώντας τα αιτήματά τους, και κατέληγε:

«Το Κομ. Κόμμα Κύπρου αποτείνεται ιδιαίτερα στις Τούρκικες εργαζόμενες μάζες και τις προσκαλεί να ενωθούνε με τους Ρωμηούς εργαζομένους και μαζύ ν’ αγωνιστούνε για την απελευθέρωση της πατρίδας μας και για την εγκαθίδρυση της εργατοαγροτικής Σοβιετικής Δημοκρατίας Κύπρου. Όλοι ενωμένοι στον αγώνα κατά του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού και κατά της ντόπιας κεφαλαιοκρατίας, των φανερών (αγγλοφίλων) ή των σκεπασμένων (ενωτοκραχτών) οργάνων του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού. Ρωμιοί εργάτες και αγρότες εγκαταλείψετε το αντεπαναστατικό στρατόπεδο των Ενωτικών – αστών – συμμάχων της ξένης Κυβέρνησης στην εκμετάλλευσή σας και περάστε στο προλεταριακό στρατόπεδο κάτω από την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου.»

Λίγους μήνες αργότερα, η οκτωβριανή εξέγερση θα άλλαζε άρδην την πολιτική ιστορία του νησιού και θα ψαλίδιζε τους ριζοσπαστικούς προσανατολισμούς του κυπριακού κομμουνιστικού κινήματος. Στη Μητρόπολη, η ελλαδική κομμουνιστική Αριστερά θα ακολουθούσε τον αντίθετο δρόμο…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 25 Απριλίου 2020