Τα όσα παρακολουθεί με ανησυχία η ανθρωπότητα τις τελευταίες ημέρες με την εξάπλωση του κορωνοϊού (και του πανικού), ξυπνούν ξεχασμένους θαμμένους εφιάλτες για τις επιδημίες που θέριζαν, ως άρματα δρεπανηφόρα, εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, γεννώντας τον τρόμο και μεγιστοποιώντας τις δεισιδαιμονίες των προηγούμενων γενιών.

Στη νεότερη ιστορία της, η Κύπρος χτυπήθηκε από πολλά «θανατικά», όπως τα ονόμαζε ο απλός λαός. Ειδικά η πανώλης είχε δεκάδες χιλιάδες θύματα, με τελευταία μεγάλη εμφάνιση το 1835. Μια από τις πιο φοβερές επιδημίες μαύρης πανώλους ήταν τον 14^ο αιώνα (1347 και εξής), που ξεκίνησε από την Κίνα (όπου αναφέρονται μέχρι και 13 εκατ. θύματα) και πέρασε και στην Ευρώπη. Ιατρικές δυτικές πηγές καταγράφουν (με υπερβολή) ότι το νησί μας έχασε όλους τους κατοίκους του, ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει ότι χάθηκε το «ήμισυ του νησίου», ενώ η περιγραφή του αρχιμανδρίτη Κυπριανού (1788) είναι ανάλογη: «Έτει δε 1348 εξανοίχθη η Πανούκλα εις την Κύπρον εις τινά χωρία της Αμμοχούστου, και εντός ολίγου διεδόθη το πάθος καθ’ όλην την Νήσον, και μεγάλον αφανισμόν του λαού έκαμεν. Ο Βασιλεύς Ούγος δεν αμέλησε κάθε προφυλακήν και εμπόδιον αυτής. Εδιώρισε Νοσοκομεία εις διαφόρους τόπους, επιστάτας να απομακρύνουσι τους μολυσμένους, και άλλους, να τους επισκέπτονται με δόσιν μεγάλου αργυρίου. Εσύστησε και δευτέραν φοράν επιστάτας αφ’ ου απόθαναν οι πρώτοι, αλλά το κακόν ηύξησε τόσον, οπού και αυτός ειδώς το αδιόρθωτον, εκρύφθη εις το Καστέλλιον του αγίου Ιλαρίωνος κατά την Κυρηνείαν. Αφ’ ου χρόνον ολόκληρον εταλαιπωρήθη υπ’ αυτής η νήσος, ολιγόστευσεν ο λαός, και εφρόντισε με τας ευεργεσίας του ο Βασιλεύς και εκράτησε πολλούς των ελθόντων ξένων, καταστήσας ελευθέρους από τα βασιλικά βάρη, και αναδείξας εξ αυτών και ευγενείς.»

Ως προς τη χολέρα, μόνο στην τελευταία εμφάνισή της στην Κύπρο, το 1865, αναφέρονται περισσότερα από 1200 θύματα. Ανάμεσά τους και ο Γάλλος πρόξενος στη Λάρνακα και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Α΄, ο οποίος αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του, έμεινε στη Λευκωσία, προσβλήθηκε από τη νόσο και απεβίωσε. Διαβάζουμε σε ανταπόκριση από την Κύπρο (9 Αυγούστου 1865) σε εφημερίδα της Σμύρνης: «Η χολέρα εξακολουθεί να μαστίζη τους κατοίκους της Σκάλας, αλλ’ ο αριθμός των θυμάτων ελαττούται επαισθητώς. Ενέσκηψε δε με ορμήν εις την μόλις εν τέταρτον της ώρας απέχουσαν Λάρνακα προ τεσσάρων ημερών, και προ οκτώ ημερών εις Λευκωσίαν, ένθα ένεκα της συμπυκνώσεως των ανθρώπων έκαμνε πολλήν θραύσιν. Κατ’ αρχάς ολίγιστοι των προσβαλλομένων εσώζοντο· σήμερον μανθάνομεν ότι εν μεν τη πόλει κλίνει η νόσος εις ύφεσιν, ανεφάνη δε εις τα χωρία.»

Ως προς τα μέτρα πρόληψης επιβαλλόταν ευκαιριακά «κάθαρσις» και καραντίνα τουλάχιστον στα μεγάλα λιμάνια του νησιού, σε περιόδους επιδημιών, ανάλογα με την προέλευση του πλοίου. Μέχρι το 1835-1836, όταν ύστερα από υπόμνημα των κατοίκων της Λάρνακας ιδρύθηκε επιτέλους το πρώτο σύγχρονο λοιμοκαθαρτήριο στο κάστρο της πόλης. Οι προξενικές πηγές της εποχής αποδίδουν την αδιαφορία των οθωμανικών αρχών για λήψη σοβαρών μέτρων σε λόγους μακάβριας κερδοσκοπίας του Τούρκου διοικητή: οι μαζικοί θάνατοι των κατοίκων από τις επιδημίες, του απέδιδαν τεράστια κέρδη από την κατανομή της γης τους σε νέους ιδιοκτήτες…

Στα επόμενα χρόνια λοιμοκαθαρτήρια («λαζαρέτα») εκτός από τα μεγάλα λιμάνια λειτουργούσαν ευκαιριακά και σε άλλες περιοχές του νησιού, όπως τη Δεκέλεια και το μοναστήρι της Αχειροποιήτου, στη Λάμπουσα. Οι δυστυχείς πρόσφυγες των τουρκικών σφαγών και της γενοκτονίας (Αρμένιοι και Έλληνες Μικρασιάτες) που έφτασαν στην Κύπρο σε διάφορες περιόδους από το 1896 μέχρι το 1922, «φιλοξενούνταν» υποχρεωτικά στα λοιμοκαθαρτήρια για αρκετές μέρες. Το ίδιο έγινε και με τους χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από τα νησιά του Ν.Α. Αιγαίου που κατέφυγαν στο νησί μας το 1941-1942 για να γλυτώσουν από τον λιμό της χιτλερικής κατοχής, αλλά και τους εκατοντάδες Κυπρίους των Αθηνών, που μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας και τα Δεκεμβριανά, επέστρεψαν στην Κύπρο, εξαντλημένοι από τα κατοχικά δεινά, στις αρχές του 1945.

Η τελευταία απειλή πανδημίας πλησίασε το νησί μας τον Οκτώβριο του 1970, όταν η χολέρα έφτασε στην Τουρκία. Τότε η κυπριακή κυβέρνηση αναγκάστηκε να απαγορεύσει κάθε αεροπορική ή ατμοπλοϊκή συγκοινωνία με την Τουρκία και την είσοδο στη χώρα επισκεπτών από άλλες χώρες, εάν είχαν επισκεφθεί την Τουρκία και δεν είχαν πιστοποιητικό έγκαιρου εμβολιασμού. Οι κυπριακές αρχές έκαναν έκκληση για προληπτικούς εμβολιασμούς και στα «αντιχολερικά κέντρα» για αρκετές μέρες παρατηρήθηκε συνωστισμός. Σήμερα, οι επιδημίες του 21^ου αιώνα, θαρρείς και βγήκαν από σενάριο ταινίας τύπου Matrix…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 29 Φεβρουαρίου 2020