Μια από τις πιο ισχυρές πατροπαράδοτες συνήθειες των Κυπρίων, που σχετίζεται άμεσα με το Πάσχα, είναι το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Το «χατζιάτο» ήταν, για πολλές γενιές προγόνων μας, πόθος ιερός και όνειρο ζωής. Και μια συνήθεια που αφορούσε το πρώτο ταξίδι εκτός Κύπρου (συνήθως και το μόνο) των παππούδων και των γιαγιάδων μας, και τις τόσες πολλές θρησκευτικές, οικογενειακές και ατομικές τελετουργίες που συνδέονταν  με αυτό.

Πρόσφατα επανεκδόθηκε σχολιασμένο το πολύτιμο οδοιπορικό ενός Κοιλανιώτη προσκυνητή που επισκέφθηκε τους Αγίους Τόπους πιθανότατα το 1588, από τον Γιώργο Κεχαγιόγλου («Μαρκαντώνης Δεγκρές («Δαρκές»), Συντυχία (α)πάνω στα προσκυνήματα του Ιεροσολυμάτου («Προσκυνητάρι(ον) των Ιεροσολύμων»), Λευκωσία: Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, 2017) και τους π. Μάρκο Φώσκολο, Μαρούλα Γιασεμίδου Κάτζη και Νάσα Παταπίου (Προσκυνητάριον των Ιεροσολύμων, Λεμεσός: Όμιλος Κοιλανιωτών, 2017).  Η πρώτη (δυσεύρετη) έκδοση του έμμετρου προσκυνηταρίου είχε γίνει στη Βενετία το 1645. Παράλληλα, το βιβλίο του Θεοχάρη  Σταυρίδη «Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και Κύπρος. Επιστολές (1731-1884)» (Λευκωσία: Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, 2007), αποδεικνύει ότι Κύπριοι συνέχισαν να ταξιδεύουν μεμονωμένα, και με την πάροδο του χρόνου ομαδικά, προς την Αγία Γη, στον 18^ο και 19^ο αιώνα.

Δραματικός σταθμός στην κυπριακή προσκυνηματική ιστορία προς τα Ιεροσόλυμα ήταν το πολύνεκρο ναυάγιο δύο πλοίων, από τα πέντε συνολικά, με Κυπρίους προσκυνητές στα ανοικτά και στις ακτές του Λιβάνου το 1852, με δεκάδες νεκρούς (Κυπρίους, αλλά και «Ρουμελιώτες», από την Ελλάδα, δηλαδή). Τον παγκύπριο συγκλονισμό επέτειναν οι ψίθυροι ότι για το δεύτερο ναυάγιο υπεύθυνος ήταν ο Οθωμανός καπετάνιος, με σκοπό να κλέψει τον «θησαυρό» που μετέφερε ένας επιβάτης. Στο λαϊκό θρηνητικό «Άσμα των Πνιγέντων Προσκυνητών», που δημοσίευσε ο αείμνηστος Θεόδωρος Παπαδόπουλλος το 1973, καταγράφονται ανάμεσα στα θύματα του ναυαγίου του 1852 επίδοξοι προσκυνητές, άνδρες και γυναίκες, από τους Αγίους Βαβατσινιάς, την Αγροκηπιά, την Αλάμπρα, τον Γερόλακκο, την Κυθρέα, τη Μαλούντα, το Μιτσερό, το Φτερικούδι (τέσσερις), και άλλα χωριά του νησιού. Τεκμήριο του μεγάλου ετήσιου αριθμού Κυπρίων ταξιδιωτών προς τους Αγίους Τόπους, στα μέσα του 19^ου αιώνα.

Στην Αγγλοκρατία, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα εντοπίζονται αναφορές για οργανωμένες «εκδρομές». Την ίδια εποχή αγιοταφίτικες πηγές καταγράφουν ότι οι περισσότεροι προσκυνητές των Αγίων Τόπων προέρχονταν από την Κύπρο.

Από μια περιγραφή (1921) του ταξιδιού στους Αγίους Τόπους το Πάσχα του 1912, του Λαρνακέα φιλόλογου Ιωάννη Χ. Χατζηιωάννου μαθαίνουμε ότι εκείνη τη χρονιά υπό την ηγεσία του, 300 Κύπριοι προσκυνητές πέρασαν σχεδόν όλη τη Σαρακοστή στους Αγίους Τόπους και παρακολούθησαν τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης στα Ιεροσόλυμα. (Ακριβώς το ίδιο χρονικό διάστημα παρέμεινε στους Αγίους Τόπους και ο Κοιλανιώτης προσκυνητής το 1588…) Περιγράφει ο Χατζηιωάννου: «Αι πυρετώδεις προπαρασκευαί ετελείωσαν. Τα παξιμάδια διά την τεσσαρακονθήμερον διαμονήν εν Ιερουσαλήμ, καθώς και τα λοιπά τρόφιμα, όσπρια και ζυμαρικά μετά θρησκευτικής προσοχής ετοποθετήθησαν εις τα καθαρά σακουλάκια υπό της ευσεβούς μάμης, η οποία ετοιμάζεται να ταξιδεύση διά να πατήση τα άγια χώματα και διά να σώση την ψυχήν της, ωσεί προαισθανομένη το εγγίζον μοιραίον τέλος της. Η δύσις του βίου απαιτεί ως τελευταίον καθήκον την επίσκεψιν των Αγίων Τόπων.

Οι συγγενείς ειδοποιούνται, όχι μόνον οι κατοικούντες εις το αυτό χωρίον αλλά και διαμένοντες εις ξένα χωρία περί της επικειμένης αναχωρήσεως. Την Κυριακήν της Τυρινής κάθηνται όλοι εις κοινήν τράπεζαν ευχόμενοι εις τον πάππον και την μάμμην το κατευόδιον και την καλήν αντάμωσιν. Η Καθαρά Δευτέρα δεν ευρίσκει τους προσκυνητάς εις τα χωρία των, αλλά ταξιδεύοντας. Η εκ του χωρίου αναχώρησις είναι πανηγυρική, όλοι οι του χωρίου προσκυνηταί αναχωρούσι συγχρόνως με τας ευλογίας του ιερέως. Η γιαγιά πολλάκις παίρνει και κανένα εγγονάκι της μαζί, διότι οι νωστάρμαστοι (νεωστί αρμοσθέντες=νεόνυμφοι) δεν επιτρέπεται να επισκεφθώσι τους Αγίους Τόπους. Καραβάνι λοιπόν ολόκληρον αναχωρεί εκ των μεσογείων της Κύπρου, (…) διά τας παραλίους πόλεις Λάρνακα και Λεμεσόν, όπου θα γίνη η επιβίβασις. Από της στιγμής αυτής οι προσκυνηταί λαμβάνουσι τον τίτλον του Χατζή. Σχεδόν τα τρία τέταρτα των Κυπρίων επισκέφθησαν την Αγίαν Γην, πολλοί μάλιστα δις και τρις. Εν Κύπρω θεωρείται ιερά υποχρέωσις η άπαξ του βίου τουλάχιστον επίσκεψις και προσκύνησις του Παναγίου Τάφου.»

Οι Κύπριοι εκδρομείς του 1912 επισκέφθηκαν και τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, σε μια επίσκεψη και με εθνικές προεκτάσεις, αφού συνέπεσε το λεγόμενο «Τριπλούν Πασχάλιον», η Λαμπρή και η 25^η Μαρτίου: «Λίαν ενωρίς οι αποτελούντες τον υπό την διεύθυνσιν του καθηγητού Ι. Χατζηϊωάννου Όμιλον Κύπριοι προσκυνηταί ητοιμάσθησαν ενδυθέντες τις επισήμους νησιωτικάς στολάς των. Την 10^ην π.μ. τεθέντες εις διπλούς στίχους ανήλθον εις τα Πατριαρχεία, του Πατριάρχου αναμένοντος ορθίου παρά τον πατριαρχικόν θρόνον· μετά την προσφώνησιν υπό του διευθύνοντος τον Όμιλον και την απάντησιν του Μακαριωτάτου παρήλασαν πάντες ασπαζόμενοι μετ’ ευλαβείας την δεξιάν της Α. Μακαριότητος και δεχόμενοι αναμνηστικήν εικόνα της επισκέψεως. Στιγμή αληθώς ιερά και αλησμόνητος διά πάντα αισθανόμενον το μεγαλείον και την δύναμιν του ελληνικού έθνους.»…

Φίλες και φίλοι, Καλήν Ανάσταση!

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 27 Απριλίου 2019