Θα δούμε σήμερα τον απόηχο στο νησί μας της καταστροφικής πυρκαγιάς της Θεσσαλονίκης (5/6-18/19 Αυγούστου 1917), η οποία ξεσπίτωσε περισσότερους από 70.000 ανθρώπους, και κατέστρεψε πανάρχαια μνημεία και τόπους λατρείας, όπως τον ναό του Αγίου Δημητρίου, αλλοιώνοντας την όψη της πόλης. Ήταν η μεγαλύτερη αστική πυρκαγιά στην ιστορία του ελληνικού κράτους, που προκλήθηκε από τη φωτιά σε μια φτωχική κουζίνα στην οδό Ολυμπιάδος, και σε ένα εικοσιτετράωρο κατέκαψε το ένα τρίτο της πόλης. Η «νέα» Θεσσαλονίκη, όπως σχεδιάστηκε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ε. Εμπράρ, δεν είναι ακριβώς αυτή που ξέρουμε, λόγω των «επεμβάσεων» που αλλάζουν βάναυσα και ασύδοτα το αστικό και το παραλιακό νεοελληνικό τοπίο, μέχρι και τις μέρες μας. Όμως σίγουρα, ειδικά με τους ανοικτούς ορίζοντες προς τον Θερμαϊκό, ελάχιστη σχέση είχε με την οθωμανική φυσιογνωμία του κέντρου της πόλης. Τα αμέσως επόμενα χρόνια η έλευση δεκάδων χιλιάδων νέων κατοίκων θα μεταμόρφωνε και δημογραφικά την «πρωτεύουσα των προσφύγων».

Στην Κύπρο, τα τηλεγραφήματα για την πυρκαγιά δημοσιεύθηκαν σε όλες τις εφημερίδες. Μετά τα σχόλια για την έκταση της καταστροφής, τις υλικές ζημιές και τις δεκάδες χιλιάδες αστέγους, ακολούθησαν παραινετικά άρθρα για την ανάγκη κυπριακής συνδρομής υπέρ των πυροπαθών. Το άρθρο «Εθνική συμφορά», της μεγάλης εφημερίδας της Λευκωσίας «Φωνή της Κύπρου», ήταν το πιο αντιπροσωπευτικό της σχετικής αρθρογραφίας, αφού παρουσίαζε το τεράστιο υλικό κόστος και τις ανυπολόγιστες καταστροφές και έθετε τα συνήθη, ως προς την παραδοσιακή ρητορική, ζητήματα «εθνικού καθήκοντος και αλληλεγγύης», μη αποφεύγοντας να αναφερθεί στην πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης:

«Η ωραία και πολυάνθρωπος Θεσσαλονίκη, η περικαλλής της Μακεδονίας νύμφη, η απολύτρωσις της οποίας υπήρξε το κορύφωμα του θριάμβου των ελληνικών όπλων κατά τον Βαλκανικόν πόλεμον, κείται νυν δυστυχώς εις σωρούς ερειπίων. (…) Ίσως τα 7/10 της απολεσθείσης περιουσίας δεν ανήκουσιν ει μη εις αλλοφύλους, εις Εβραίους, Βουλγάρους και άλλους, αλλά τούτο ουδαμώς μεταβάλλει τα πράγματα, ούτε επ’ ελάχιστον ανακουφίζει την συμφοράν. Και αυτοί είναι σήμερον Έλληνες υπήκοοι και αποτελούσι μέρος του ελληνικού κράτους. Η συμφορά των είναι και του ελληνικού κράτους συμφορά, και αυτού προ πάντων. Οι παθόντες εις οποιανδήποτε φυλήν και αν ανήκωσιν, είναι πάσης συμπαθείας και βοηθείας άξιοι.»

Η πρώτη αντίδραση για διενέργεια εράνων υπέρ των θυμάτων της πυρκαγιάς προήλθε από το Δημοτικό Συμβούλιο Λεμεσού, τον Οκτώβριο 1917. Οι Αντώνης Χατζηπαύλου, Ευριπίδης Γεωργαλλίδης και Χατζή Σαΐτ Φελλάχογλου ορίστηκαν για να περιέλθουν την πόλη ζητώντας τη συνδρομή των Λεμεσιανών. Η ελληνοτουρκική ερανική επιτροπή αποτελούσε ένα τολμηρό πρωτοποριακό βήμα υπερεθνικής φιλανθρωπικής σύμπραξης, όμως έμεινε, μάλλον, μόνο στα χαρτιά. Αντίθετα, στη Λευκωσία, έγινε με πρόσκληση του Αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Γ΄, συνέλευση «Περί συλλογής εράνων υπέρ των εν Θεσσαλονίκη εκ της πυρκαϊάς παθόντων». Η οκταμελής ερανική επιτροπή συγκέντρωσε, μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου 1917, 350 περίπου λίρες, που εστάλησαν στον πρωθυπουργό της Ελλάδας. Ο παραλήπτης (Ελευθέριος Βενιζέλος) υποδεικνύει και το εμπόδιο για τη διεξαγωγή εράνων υπέρ των πυροπαθών της Θεσσαλονίκης σε παγκύπρια κλίμακα. Για τους Κύπριους αντιβενιζελικούς, οι οποίοι πλειοψηφούσαν, η εθνική αλληλεγγύη δεν αποτελούσε τόσο σημαντικό κίνητρο, σε αυτήν τη φάση του Εθνικού Διχασμού, ώστε να υπερκεράσει την αντίθεση στην «παράνομη κυβέρνηση» του Βενιζέλου, μετά την επιστροφή του στην Αθήνα και την ενθρόνιση του βασιλιά Αλέξανδρου. Είχε προηγηθεί, λίγες εβδομάδες πριν την πυρκαγιά, η άρνηση του Φίλιου Ζαννέτου, βουλευτή Λάρνακας – Αμμοχώστου και ηγέτη του κυπριακού αντιβενιζελισμού, να υπογράψει την κοινοποίηση στον Βενιζέλο του ενωτικού υπομνήματος των Ελλήνων Κυπρίων βουλευτών προς τον Υπουργό Αποικιών, «διότι δεν ήθελε διά της υπογραφής του να  αναγνωρίση την παρούσαν ελληνικήν κυβέρνησιν». Η ίδια ακραία λογική επέβαλλε την άρνηση αποστολής χρημάτων στην ελληνική κυβέρνηση για την ανακούφιση των θυμάτων της πυρκαγιάς: Ξεχασμένες ιστορίες διχασμών και καταστροφών…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. “Ο Φιλελεύθερος” στις 2 Σεπτεμβρίου 2017

Η πιο γνωστή καρτ ποστάλ από την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου μετά την πυρκαγιά