Με την ευκαιρία της καθόδου του Εθνικού Θεάτρου, θα θυμηθούμε σήμερα τις πιο σημαντικές, ιστορικά, επισκέψεις του στην Κύπρο. Οι πρώτες παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου στο νησί μας έγιναν το καλοκαίρι (Ιούλιο- Αύγουστο) του 1947, σε μια αποστολή με σαφείς εθνικούς και πολιτικούς στόχους. Η πολυμελής αποστολή έφτασε ατμοπλοϊκώς, με επικεφαλής τον αντιπρόεδρο του Δ.Σ. του «Εθνικού», Στράτη Μυριβήλη, τον Δημήτρη Ροντήρη και τον Χρ. Νέζερ. Είχαν προηγηθεί παραστάσεις στη Ρόδο, που ανέμενε την τυπική ένωσή της με την Ελλάδα. Από την άλλη, ο ελληνικός Εμφύλιος είχε μπει σε νέα φάση, εξαιτίας της αμερικανικής ανάμειξης, ενώ στην Κύπρο τα εμφύλια πάθη βρίσκονταν σε έξαρση, ύστερα από την εκλογή του Αρχιεπισκόπου Λεοντίου και την απόφαση του ΑΚΕΛ για συμμετοχή στη «Διασκεπτική». (Το Εθνικό βρισκόταν στη Λευκωσία τις μέρες του θανάτου και της κηδείας του Λεοντίου.) Η περιοδεία κράτησε μερικές βδομάδες, με παραστάσεις στη Λευκωσία (στο «Μαγικό Παλάτι»), Λάρνακα, Λεμεσό, Αμμόχωστο και Πλάτρες. Το ρεπερτόριο ήταν μεγάλο («Παπαφλέσσας» του Μελά, «Βαβυλωνία» του Βυζάντιου, «Βασιλικός» του Μάτεσι, και έργα των Σαίξπηρ, Ουγκώ, Σω), με κορυφαία παράσταση τους «Πέρσες» του Αισχύλου.

Λόγω του πολιτικού κλίματος, οι παραστάσεις προκάλεσαν διιστάμενες αντιδράσεις. Ειδικά ο Μυριβήλης, οξύτατος αντικομουνιστής τότε, που συνέδεσε τους «Πέρσες» με τους «Σλάβους» της εποχής, δέχθηκε σκληρές επιθέσεις από την κυπριακή Αριστερά. Έγραφε σε άρθρο του ο Δήμαρχος Λεμεσού Πλουτής Σέρβας και ηγετικό στέλεχος του ΑΚΕΛ (δεν παρακολούθησε καμιά παράσταση σε ένδειξη διαμαρτυρίας): «Δείξαμε την περιφρόνησή μας όχι φυσικά προς το Εθνικό Θέατρο, μα προς εκείνη την απαίσια ελληνική κατάσταση, που μας έστειλε το Εθνικό Θέατρο στην Κύπρο με επικεφαλής τον μπράβο μοναρχοφασίστα Μυριβήλη, τον άνθρωπο που πούλησε τη δημοκρατική του  τέχνη στο διάβολο.» Στον αντίποδα, ο γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου Γυμνασίου Κωνσταντίνος Σπυριδάκις, προσφωνώντας την αποστολή, συνόψισε τη σημασία της επίσκεψής τους για τον κυπριακό αλυτρωτισμό, που βρισκόταν τότε στο απόγειό του:

«Σας βλέπομεν σαν τους ίδιους ιεραποστόλους της τέχνης του 5^ου αιώνος π.Χ. που ήρχοντο εδώ καλούμενοι από τους βασιλείς του τόπου αυτού, δια να μεταλαμπαδεύσουν όπως και σήμερον σεις τον ελληνικόν πολιτισμόν, όπως είχε γεννηθή και ανθίσει κάτω από τον ίδιον βράχον της Ακροπόλεως των Αθηνών, εις ένα και τότε γνώριμον τους λαόν. Σήμερα δεν σας εκάλεσαν βασιλείς του τόπου μας να φέρετε τον εθνικόν αυτόν πολιτισμόν κοντά μας. (…) Σας εκάλεσεν όμως η ψυχή του ελληνικού κυπριακού λαού που μένει πάντα ο ίδιος είτε δικοί του βασιλείς τον κυβερνούν, είτε ξένοι κατακτηταί βάρβαροι και πολιτισμένοι εζήτησαν ή ζητούν να κάμψουν την ψυχήν του. (…) Θα βρήτε Ελλάδα, όπου κι αν πάτε, είτε σε πόλεις είτε σε χωριά. Θα βρήτε τον ίδιον αδούλωτον λαόν, που παλαίει όπως και επάλαιε και τότε δια το ίδιον υπέρτατον αγαθόν, την εθνικήν του ελευθερίαν.»

Το Εθνικό Θέατρο επέστρεψε στο νησί μας τον Σεπτέμβριο του 1963, στα πρώτα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας, με τις τραγωδίες του «Αίαντα» και της «Ελένης» στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας. Ακολούθησαν το «Μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας», με τη μεγάλη Κυβέλη, στα τέλη Μαρτίου 1967, που εγκαινίασε το Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας και, στα χρόνια της δικτατορίας, οι παραστάσεις του 1971 και 1972 ( «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και «Εκκλησιάζουσες»). Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 οι επισκέψεις του Εθνικού Θεάτρου στην ημικατεχόμενη Κύπρο απέκτησαν άλλη σημασία. Μέχρι να έλθει η παράσταση της «Αντιγόνης», που προγραμματίζεται στις 28 Σεπτεμβρίου 2016 στο κατεχόμενο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας (με δωρεάν μετάβαση και είσοδο) να διχάσει ξανά. Την κατηγορηματική αντίθεσή μας την εκφράσαμε την περασμένη βδομάδα. Η άλλη άποψη («ημιεπίσημη») θεωρεί την παράσταση ως «ανάκτηση» της Σαλαμίνας. Μια απόδειξη, αν μη τι άλλο, ότι η τραγωδία παραμένει κατεξοχήν ελληνική υπόθεση…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 17 Σεπτεμβρίου 2016