Το περασμένο Σάββατο μιλήσαμε για το βιβλίο του Σπύρου Σφέτα, «Κύπρος και Γιουγκοσλαβία. Έγγραφα από τα γιουγκοσλαβικά αρχεία 1967-1974» (Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2016). Εκεί, δημοσιεύεται και η αναφορά του πρέσβη της Γιουγκοσλαβίας στη Λευκωσία, Νίκολα Μάντιτς, για την επίσκεψή του στο σπίτι του Γλαύκου Κληρίδη, στις 18 Ιουλίου 1974. Γράφει ο Μάντιτς:

«Ένας ένοπλος στρατιώτης και δύο πράκτορες με πολιτικά βρίσκονται συνεχώς στην είσοδο. (…) Ο Κληρίδης ήταν με τις πυτζάμες. Καθίσαμε δίπλα στο ανοιχτό παράθυρο, έτσι ώστε οι πράκτορες να μη μπορούν να ακούν πλήρως τη συνομιλία μας. Του είπα πως άκουσα στο ράδιο ότι φέρεται να αποδέχτηκε να συνεχίσει τις διακοινοτικές συνομιλίες. Απάντησε ότι ο Σαμψών του το ζήτησε, αλλά αυτός αρνήθηκε και κάλεσε τον Βέκμαν, εκπρόσωπο του Βάλντχαϊμ, να το διαψεύσει και να προσπαθήσει να στείλει τη διάψευση στους δημοσιογράφους.

Το Κοινοβούλιο δεν έχει διαλυθεί, αλλά αυτός θα παραιτηθεί από το αξίωμα του προέδρου. Πιστεύει πως είναι προτιμότερο να μην εγκαταλείψει το βουλευτικό αξίωμα, διότι αυτό θα έκαναν σχεδόν όλοι οι βουλευτές και το Κοινοβούλιο θα έπαυε να υπάρχει, χωρίς να έχει διαλυθεί από την πλευρά του καθεστώτος. Γι’ αυτό διαβουλεύεται με τους βουλευτές του κόμματός του, αλλά δεν έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με το ΑΚΕΛ. Ρώτησε εάν γνωρίζω τι συνέβη με τον δρ. Λυσσαρίδη και με φανερή ανακούφιση δέχτηκε το νέο ότι είναι ζωντανός. Ο Σαμψών ήρθε σε επαφή με το ΑΚΕΛ για να τους πείσει ότι το κόμμα δεν θα απαγορευτεί και ότι το καθεστώς θα επιτρέψει τις εργασίες του Κοινοβουλίου. Ο Κληρίδης δεν θα συνεργαστεί με τον Σαμψών και μ’ ένα τέτοιο καθεστώς.»

Το έγγραφο επιβεβαιώνει ότι στις 15 Ιουλίου 1974 η πιο έμπιστη πρεσβεία για τους υποστηρικτές της νόμιμης κυπριακής κυβέρνησης ήταν η γιουγκοσλαβική, κάτι που ξέραμε από τη βιβλιογραφία και τις μαρτυρίες της τότε ηγεσίας της ΕΔΕΚ. Ως προς την πληροφορία για διατήρηση της θέσης του συνομιλητή από τον Γλ. Κληρίδη, είχε διαρρεύσει από την πραξικοπηματική κυβέρνηση στις 17 Ιουλίου και είχε δημοσιευθεί και στον ξένο Τύπο, ενώ στη συνέντευξη του Ν. Σαμψών της 18^ης Ιουλίου τονίστηκε «ότι ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Γλαύκος Κληρίδης θα συνεχίση ως διαπραγματευτής». Σύμφωνα με τη συνομιλία Κληρίδη – Μάντιτς κάτι τέτοιο δεν ίσχυε και προφανώς το καθεστώς το πρόβαλλε για λόγους προπαγάνδας. Στην ίδια συνέντευξη ο Σαμψών υποστήριξε ότι η Βουλή δεν θα διαλυόταν και ότι θα γίνονταν (και βουλευτικές) εκλογές εντός ενός έτους, ισχυριζόμενος, μάλιστα, ότι δεν θα κηρυσσόταν παράνομο το ΑΚΕΛ, και «οι κομμουνισταί βουλευταί θα παρευρίσκωνται εις την Κυπριακήν Βουλήν καθότι ως ετόνισα η Κυπριακή Βουλή δεν πρόκειται να διαλυθή».

Ο Γλ. Κληρίδης, λοιπόν, στις 18 Ιουλίου, σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση, δεν απέκλειε τη συμμετοχή του στη Βουλή (εάν και όταν θα λειτουργούσε…), προτιμώντας να διατηρηθεί η λειτουργία της και η όποια φωνή της, από το να την κλείσει το καθεστώς. Από την άλλη, φαίνεται απίθανο οι ηγεσίες του ΑΚΕΛ και της ΕΔΕΚ να ριψοκινδύνευαν να εμφανιστούν δημόσια, μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος, πόσο μάλλον να σκεφτούν να πάρουν μέρος σε μια Βουλή – οπερέτα. Τελικώς, το πρωινό της 20^ης Ιουλίου 1974 η τουρκική εισβολή, εκμεταλλευόμενη την αφροσύνη του πραξικοπήματος τερμάτισε τα αφελή σχέδια κοινοβουλευτικού μανδύα του Σαμψών (εν ενεργεία βουλευτής στις 15 Ιουλίου, όπως και άλλα μέλη της πραξικοπηματικής «κυβέρνησης»). Ας προστεθεί, ότι το πραξικόπημα χρειαζόταν τη Βουλή, για λόγους «νομιμοποίησης»: με βάση το Σύνταγμα (που ο Δ. Ιωαννίδης, σε αντίθεση με την Ελλάδα, δεν μπορούσε να καταλύσει…), ο «πρόεδρος» έπρεπε να εμφανιστεί στη Βουλή για  τη διαβεβαίωσή του. Για την Ιστορία, ας προστεθεί και η παραπάνω πτυχή στα ερωτήματα που αναμένουν απάντηση.

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 16 Ιουλίου 1974