Συμπληρώνονται, αυτές τις μέρες, πενήντα χρόνια από τα «Ιουλιανά» του 1965. Κατά μια δυσοίωνη συγκυρία, η στρογγυλή αυτή επέτειος βρίσκει την Ελλάδα σε παρατεταμένη οικονομική αβεβαιότητα. (Πιο εκπληκτική σύμπτωση είναι ότι και προ εκατονταετίας, τον Ιούλιο του 1915, η Ελλάδα βρισκόταν στα πρόθυρα του εθνικού διχασμού. Αλλά, αυτά, είναι για τους οιωνοσκόπους…) Δεν είναι δυνατόν σε ένα σύντομο άρθρο μερικών εκατοντάδων λέξεων να καταγραφούν, έστω, οι αιτίες που οδήγησαν στη «βασιλική εκτροπή» και στη σύγκρουση του νεαρού άνακτος, Κωνσταντίνου, με τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου (θριαμβευτή, ως επικεφαλής της «Ενώσεως Κέντρου» στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964, με το εντυπωσιακό ποσοστό του 52.7%.) Συνοπτικά και χρονογραφικά, σημειώνουμε τις τεράστιες ευθύνες του τότε βασιλιά, όχι μόνο για τα όσα έγιναν στη μοιραία συνάντησή του με τον Γ. Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 και για τα προηγηθέντα, στην ιδιότυπη ανταλλαγή επιστολών μεταξύ τους, αλλά και για όσα ακολούθησαν μέχρι την ορκωμοσία της τρίτης κυβέρνησης της «αποστασίας», με πρωθυπουργό τον Στ. Στεφανόπουλο, στις 17 Σεπτεμβρίου 1965 και, κυρίως, γιατί δεν οδήγησε τη χώρα σε νέες εκλογές. Ουσιαστικά το παλάτι, για πρώτη φορά μετά το 1946, απώλεσε τον ενωτικό του συμβολισμό για τον κόσμο των νικητών του Εμφυλίου. Το ερώτημα, πλέον, όπως το έθεσε κατ’ επανάληψη ο Γ. Παπανδρέου, ήταν «εάν κυβερνά ο λαός ή ο βασιλεύς». Μια άλλη πτυχή που αξίζει να σταθούμε είναι, ακριβώς, οι λαϊκές αντιδράσεις. Για περισσότερους από δύο μήνες οι διαδηλώσεις, κυρίως στο κέντρο των Αθηνών, ήταν καθημερινές και πρωτοφανείς σε μαζικότητα και βιαιότητα, ειδικά μετά τον θάνατο του νεαρού διαδηλωτή Σωτήρη Πέτρουλα, στις 21 Ιουλίου 1965. Τη λαϊκή έκρηξη είχε προαναγγείλει με οξύτητα ο Γ. Παπανδρέου από τις 15 Ιουλίου: «Συνετελέσθη σήμερον παραβίασις του πολιτεύματος.  Η κυβέρνησις του λαού εξηναγκάσθη εις παραίτησιν. Και εκλήθη να κυβερνήση μία ομάς προδοτών της Ενώσεως Κέντρου. (…) Καταγγέλλω προς τον δημοκρατικόν κόσμον της χώρας την ομάδα των προδοτών και τον καλώ εις πάνδημον ειρηνικήν εκδήλωσιν εναντίον της προδοσίας. Και του παρέχω την βεβαίωσιν ότι θα επανέλθωμεν, διότι ημείς εκφράζομεν την θέλησιν του κυριάρχου λαού.»

Το πρωτοσέλιδο της Αθηναϊκής εφημερίδας Ελευθερία, της 16ης Ιουλίου 1965.

Πενήντα χρόνια αργότερα, και αφού μεσολάβησε, το 1967-1974, η επιβολή της επτάχρονης απριλιανής δικτατορίας, πέρα από τις φιλολογικές συζητήσεις μεταξύ των ιστορικών αλλά και των επιζώντων πρωταγωνιστών της εποχής εάν ο Γ. Παπανδρέου μπορούσε να «υποχωρήσει» στο ζήτημα του υπουργού Άμυνας, τον Ιούλιο του 1965, έχω την αίσθηση ότι εκείνο που υποδεικνύει η συγκεκριμένη επέτειος είναι την ουσιαστική αδυναμία αυτοπροστασίας των δημοκρατικών θεσμών και της «λαϊκής κυριαρχίας», σε χώρες όπως ήταν η Ελλάδα στη δεκαετία του 1960.

ΥΓ1 Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, διαφαίνεται ότι η ελληνική κυβέρνηση οδηγείται σε συμφωνία με τους «θεσμούς», που θα επιτρέψει την ποθητή ρευστότητα και θα σηματοδοτήσει την επιβολή νέων οδυνηρών οικονομικών μέτρων. Εάν, βέβαια, συνομολογήσει η Βουλή των Ελλήνων και η ΕΕ. Όσο πικρό και αν ακούγεται, θα είναι μια «δικαίωση», σε πανεθνικό επίπεδο, του επιχειρήματος «Ψηφίζουμε όχι, για να τσιμεντώσουμε το ναι». Και του πρώτου διδάξαντος…

ΥΓ2 Η στήλη και ο συντάκτης της θα απουσιάσουν τις επόμενες έξι εβδομάδες.

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. “Ο Φιλελεύθερος” στις 11 Ιουλίου 2015.