Αρκετές οι «στρογγυλές» επέτειοι αυτό το καλοκαίρι. Ανάμεσά τους, και η επέτειος των στρατιωτικών επιχειρήσεων και των τουρκικών βομβαρδισμών στην Τηλλυρία (8 και 9 Αυγούστου 1964) , ένα από τα πιο υποβαθμισμένα και «ξεχασμένα» ιστορικά γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας μας. Η «πλευρά μας», μέσα σε πενήντα χρόνια, κατάφερε να μετατρέψει όλα τα αντίστοιχα περιστατικά άσκησης ωμής τουρκικής στρατιωτικής βίας σε άχρωμα «εθνικά μνημόσυνα» όπου εκφωνούνται κάθε χρόνο οι ίδιες ανιαρές ομιλίες – ενίοτε πύρινες, όταν πλησιάζουν εκλογές. Το πολύ – πολύ να ανεγέρθηκαν και μερικά μνημεία και αναμνηστικές πλάκες. [Μόλις πριν μερικές βδομάδες κυκλοφόρησε ένα σημαντικό βιβλίο με μνήμες στρατιωτών από την Τηλλυρία, του Λούη Λοΐζου. Αλλά για αυτό, σε άλλο σημείωμα.]
Από την άλλη, στα κατεχόμενα επένδυσαν στην προπαγάνδα, με αποκορύφωμα το γνωστό μακάβριο μουσείο, για «τα θύματα της ελληνικής βαρβαρότητας», ενώ ο Ραούφ Ντενκτάς δεν κουράστηκε να μιλά για χρόνια για αυτό που ονόμαζε «σύνδρομο της Κρήτης» των ομοεθνών του. Τα αποτελέσματα μπορεί να τα κρίνει ο καθένας…
Πέρα από αυτά, και πέρα από την απώλεια ανθρώπινων ζωών και τον Αύγουστο του 1964, σε όσους ήμασταν τότε παιδιά μένει η θύμηση του τσουβαλιάσματος στα πρόχειρα «αντιαεροπορικά καταφύγια», η φρίκη από τις φωτογραφίες με τα απανθρακωμένα πτώματα και η ανατριχίλα στο άκουσμα της φοβερής λέξης ναπάλμ…

Αναδημοσιεύω εδώ (από το αρχείο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών) δύο από τα επίσημα ανακοινωθέντα εκείνων των ημερών για τα γεγονότα στην Τηλλυρία:
1. «Ανακοινωθέν 8ης Αυγούστου 1964, ώρα 11.20 μμ
Κατά νυκτερινήν ανακοίνωσιν του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών, από της 4ης μέχρι της 7ης εσπερινής της σήμερον περί τα 30 τουρκικά αεριοπροωθούμενα μαχητικά αεροσκάφη επετίθεντο κατά της Κύπρου και έρριψαν ροκέττας και επολυβόλησαν κατωκημένους χώρους και άμαχον πληθυσμόν. Τα τουρκικά αεροσκάφη εξετέλουν εφορμήσεις κατά κύματα. Αι πληγείσαι περιοχαί είναι η Πόλις Χρυσοχούς, το Γουδί, η Σκούλλη, ο Πωμός, ο Παχύαμμος, ο Πύργος και ο Ξερός.
Υπό των τουρκικών μαχητικών αεροπλάνων επλήγη επίσης μία ακταιωρός της Δημοκρατίας ευρισκομένη εις τον λιμένα Ξερού. [σημείωση: Πρόκειται για την ακταιωρό «Φαέθων», με κυβερνήτη τον ανθυποπλοίαρχο Δημήτρη Κ. Μητσάτσο. Οι επτά άνδρες που έχασαν τη ζωή τους στον «Φαέθοντα», έξι Ελλαδίτες κι ένας Κύπριος, είναι θαμμένοι στο κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη Λευκωσία.]
Δεν εξηκριβώθη εισέτι ο ακριβής αριθμός των θυμάτων, κατεμετρήθησαν όμως μέχρι της στιγμής 24 νεκροί και 200 τραυματίαι εκ των βομβαρδισμών, μεταξύ των οποίων πλείστα γυναικόπαιδα, ακόμη και βρέφη. Συνεργεία διασώσεως και νοσοκομειακαί μονάδες συνεχίζουν το έργον των διά την περισυλλογήν και περίθαλψιν και άλλων θυμάτων.
Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα των δυνάμεων του κράτους εις την περιοχήν Ξερού κατέρριψαν εν τουρκικόν αεροπλάνον. Εις πιλότος του καταρριφθέντος τουρκικού αεροπλάνου συνελήφθη μετά την πτώσιν του δι’ αλεξιπτώτου. [Σημείωση: Ο πιλότος, Cengiz Topel, νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο της Πεντάγυιας, αλλά απεβίωσε από τα τραύματά του. Τιμάται ως ήρωας της τουρκικής αεροπορίας στην Τουρκία και στα κατεχόμενα. Για την περίπτωσή του έχει γράψει στα βιβλία του ο θωρακοχειρούργος Ανδρέας Δημητριάδης, που τον περιέθαλψε, τότε.]

2. «Ανακοινωθέν 9ης Αυγούστου 1964, αρ, 10
Την 2αν απογευματινήν ώραν της σήμερον τουρκικά αεροσκάφη επετέθησαν κατά του Νοσοκομείου Πωμού, δύο νοσοκομειακών αυτοκινήτων εις το χωρίον και αυτού τούτου του χωρίου.
Τα τουρκικά αεροσκάφη έρριψαν ροκέττας και εμπρηστικάς βόμβας και εμυδραλλιοβόλησαν τους αμάχους.
Συνεπεία της επιδρομής το νοσοκομείον κατερειπώθη, τα δύο ασθενοφόρα αυτοκίνητα κατεστράφησαν ολοσχερώς και το χωρίον κατεκάη.
Αι απώλειαι εις νεκρούς και τραυματίας, άπαντας πολίτας, είναι σοβαρώταται. Μεταξύ τούτων περιλαμβάνονται εις ιατρός [σημείωση: πρόκειται για τον Δημήτρη Μαυρογένη] και μέλη του νοσηλευτικού προσωπικού. Οι κάτοικοι του χωρίου εγκατέλειψαν τας οικίας των έντρομοι, καταδιωκόμενοι υπό των τουρκικών αεροπλάνων τα οποία προέβαινον εις καταδύσεις προς πολυβολισμόν των αδιακρίτως.
Το χωρίον είναι τώρα εγκαταλελειμένον. Τα μόνα σημεία ζωής είναι τα βογγητά των τραυματιών και αι κραυγαί των περιφερομένων ζώων.
Τόσον το Νοσοκομείον όσον και τα ασθενοφόρα έφερον ευκρινώς τα σημεία του Ερυθρού Σταυρού.»

Από όσα έγιναν, παράλληλα, εκείνες τις ημέρες σημειώνουμε την κορύφωση του τραγικού αλαλούμ μεταξύ Αθηνών– Λευκωσίας (η Αθήνα είχε άγνοια για τις πραγματικότητες και τους κινδύνους στο κυπριακό έδαφος, παρά την παρουσία εκεί χιλιάδων στρατιωτών της «Μεραρχίας», ενώ η νεαρή Κυπριακή Δημοκρατία έκανε, μόλις, τα πρώτα βήματά της στο διεθνές περιβάλλον της ψυχροπολεμικής εποχής, χωρίς τα βαρίδια του τουρκοκυπριακού βέτο, από τον Ιανουάριο του 1964, με σχεδόν ανύπαρκτη διπλωματική υπηρεσία και παντελή «άγνοια κινδύνου»), την παραίτηση και αναχώρηση από την Κύπρο του στρατηγού Καραγιάννη, την υποβολή παραίτησης και την ανάκλησή της, από τον στρατηγό Γρίβα, την αποφυγή, κυριολεκτικά την δωδεκάτη, ελληνοτουρκικού πολέμου, τη νέα, θρασύτατη για τις αρχές του διεθνούς δικαίου, εκδίωξη εκατοντάδων οικογενειών Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη και την Ίμβρο, και την επακόλουθη έξαρση του αντιαμερικανισμού στην Ελλάδα και στην Κύπρο, που εκφράστηκε με μαχητικές διαδηλώσεις. Η «Ένωση Κέντρου» και η ΕΡΕ σε υψηλούς τόνους διαφωνούσαν κατά πόσο τα γεγονότα προκλήθηκαν ή όχι από την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης, ενώ ανάμεσα στους πρώτους επισκέπτες της περιοχής της Τηλλυρίας, ύστερα από τους τουρκικούς βομβαρδισμούς, ήταν αντιπροσωπεία της ΕΔΑ με τον Μίκη Θεοδωράκη. Και όλα αυτά ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η αμερικανική πρωτοβουλία για το Κυπριακό που έμεινε γνωστή ως «Σχέδιο Άτσεσον»…

Για το κλίμα των ημερών είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις (12 Αυγούστου 1964) του προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων, Γλαύκου Κληρίδη, που κατονόμασε τις ΗΠΑ και τη Βρετανία ως συνένοχους των τουρκικών βομβαρδισμών: «Ουδείς δύναται να πιστέψη ότι η ευθύνη βαρύνει μόνον την Τουρκίαν. Ουδείς δύναται να πιστέψη ότι η Τουρκία θα απετόλμα να εξαπολύση παρομοίας επιθέσεις με αεροσκάφη του ΝΑΤΟ, χωρίς την συγκατάθεσιν δύο χωρών, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Μεγάλης Βρετανίας.» [Οι ΗΠΑ είχαν αποτρέψει τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούνιο του 1964, αλλά αυτό πλέον ήταν άλλη ιστορία…]
Για το πνεύμα του αντιδυτικισμού / αντιαμερικανισμού που επικράτησε στην Ελλάδα είναι απόλυτα ενδεικτική η πρωτοσέλιδη γελοιογραφία της κεντρώας εφημερίδας της Θεσσαλονίκης, «Μακεδονία», στο φύλλο της 13ης Αυγούστου 1964, που ακολουθεί, με τον πρόεδρο Τζόνσον να απολογείται στο Άγαλμα της Ελευθερίας, σύμβολο του λεγόμενου «ελεύθερου κόσμου», για τη στάση του στην Κύπρο και να την αποδίδει στην αγγλική επιρροή, στο περιθώριο δηλώσεων Τούρκου αξιωματούχου ότι οι βομβαρδισμοί έγιναν με αμερικάνικη έγκριση.