Συνεχίζοντας στο πνεύμα της προηγούμενης ανάρτησης επιστρέφουμε πάλι στις κυπριακές εφημερίδες των αρχών του 20ού αιώνα και στον «Ευαγόρα» του Νικόλαου Καταλάνου. Ο Μανιάτης στην καταγωγή, Καταλάνος υπήρξε μακράν η πιο συγκρουσιακή πολιτική προσωπικότητα της πρώτης περιόδου της Αγγλοκρατίας. Άνθρωπος τραχύς, ασκητικός και οξύθυμος είχε φανατικούς εχθρούς και αφοσιωμένους φίλους. Ταυτόχρονα αφιέρωνε πολλές ώρες στη μόρφωση των λαϊκών μαζών της Λευκωσίας και ουδέποτε επιδίωξε να εξαργυρώσει με αξιώματα την τεράστια επιδοκιμασία που έχαιρε. Του έφτανε η προεδρία στην «Αγάπη του Λαού», το μεγάλο αναγνωστήριο της Λευκωσίας και η δημοσιογραφική του δράση στον «Ευαγόρα» και κατόπιν, στον «Κυπριακό Φύλακα».
Για τον Καταλάνο έχω γράψει και άλλοτε στο «Περί Ιστορίας», και θυμίζω ότι η Λευκωσία ανήγειρε τιμητικά την προτομή του στο κέντρο της πρωτεύουσας, τότε Πλατεία Μεταξά, τη σημερινή Πλατεία Ελευθερίας. Ένας από τους μεγαλύτερούς του αντιπάλους στη Λευκωσία ήταν ο Μιχαήλ Βολονάκης, από τη Σύμη, γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου Γυμνασίου στα 1896-1911. Με μεγάλη προσφορά στην κυπριακή εκπαίδευση κυρίως σε θέματα οργάνωσης (σε αυτόν οφείλεται, εξάλλου, η ονομασία «Παγκύπριον») ο Βολονάκης ανήκε στο «κυρηνειακό» κόμμα, που ήλεγχε τα εκπαιδευτήρια της Λευκωσίας και ήταν στενός φίλος των Αχιλλέα Λιασίδη και Πασχάλη Κωνσταντινίδη, που ο «κιτιακός» Καταλάνος θεωρούσε ως αίτιους της αποπομπής του από το Παγκύπριο Γυμνάσιο, το 1896. Μετά το 1911 υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη διεύθυνση του Παγκυπρίου και την Κύπρο, για να επιλυθούν τα «Γυμνασιακά» και αντικαταστάθηκε από τον Κωνσταντίνο Άμαντο, με τον οποίο στη συνέχεια συνυπηρέτησαν ως καθηγητές Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ειδικά στα χρόνια του Αρχιεπισκοπικού ζητήματος (1900-1910) ο Καταλάνος άσκησε σκληρότατη κριτική στον Βολονάκη, που σχεδόν πάντα έφτανε στα όρια του λιβέλου, και τις περισσότερες φορές ήταν παντελώς άδικη. Αποκορύφωμα υπήρξαν τα δημοσιεύματα του Καταλάνου με τίτλο «Βακχική εκδρομή» για μια εκδρομή του Παγκυπρίου στην Κυθραία όπου ο Μανιάτης δημοσιογράφος κατήγγειλε στην εφημερίδα του ότι καθηγητές του σχολείου μέθυσαν στον σχολικό περίπατο (!) γεγονός που εξαγρίωσε τη μαθητική κοινότητα, προκάλεσε μεγάλες αντιπαραθέσεις και τελικά, δίκη και φυλάκιση του Καταλάνου για το άρθρο του.
Τον Ιούνιο του 1900, λοιπόν, σε ένα άρθρο του «Ευαγόρα», της εφημερίδας του Καταλάνου, πριν ακόμη ξεφύγουν εντελώς τα πνεύματα και τα πάθη εξαιτίας του Αρχιεπισκοπικού ζητήματος, ο Καταλάνος αφού χλεύασε και διακωμώδησε τις παιδαγωγικές ικανότητες του γυμνασιάρχη, έκλεισε το δημοσίευμα με τα εξής εκπληκτικά:
«Ο κ. Βολονάκης επλάσθη υπό της φύσεως να είναι σπογγαλιεύς και έσχε την ατυχίαν η Κύπρος να έχη αυτόν διδάσκαλον. Στενόν μέτωπον, βλακείαν εμφαίνον, και ρις εμβολοειδής, διευκολύνουσα την κατάδυσιν του δύτου. Τα συνερραμένα βλέφαρα προφυλάττουσι μέγα μέρος του βολβού από της επιβλαβούς επιδράσεως του θαλασσίου ύδατος και η μελάχρους και οιονεί ηλιομένη επιδερμίς εμφαίνουσι δύτου κληρονομικότητα.
Τις καρχαρίας συναντήσας τον κ. Βολονάκην υπό την θάλασσαν δεν θα ετρέπετο εις φυγήν; Προτέρημα και τούτο, δύτου και σπογγαλιέως από φύσεως!»
Στο παραπάνω απόσπασμα σημειώνουμε την εμμονή του Καταλάνου (ήταν φυσικομαθηματικός) να περιγράφει με σπάνια λεπτομέρεια ανθρώπινες φυσιογνωμίες όπως και φυσικά φαινόμενα, αλλά και τον υποδόριο υποτιμητικό υπαινιγμό, με το χαρακτηρισμό του «σπογγαλιέως», στην καταγωγή του Βολονάκη, τη Σύμη. Όσοι είχαν την ευτυχία να αφιερώσουν μέρος της ζωής τους μελετώντας την αρθρογραφία του Νικόλαου Καταλάνου γνωρίζουν ότι από άποψη επιθετικού ύφους το παραπάνω άρθρο είναι από τα ηπιότερα που έχει γράψει…
(Για τον Καταλάνο βλ. Πέτρος Παπαπολυβίου, «Πτυχές από τη ζωή και τη δράση του Νικόλαου Καταλάνου στη Λευκωσία (1893-1921)», περ. Εθνογραφικά, τόμ. 14 (Ναύπλιο 2009), σσ. 11-23, όπου και αναλυτική βιβλιογραφία. Για τον Βολονάκη, Π. Παπαπολυβίου, «Καθηγητές “εξ Ελλάδος” στην αγγλοκρατούμενη Κύπρο. Η πρώτη περίοδος», στον τόμο E. Motos Guirao & M. Morfakidis Filactós (eds) Polyptychon / Πολύπτυχον. Homenaje a Ioannis Hassiotis / Αφιέρωμα στον Ιωάννη Χασιώτη, Granada: Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas 2008, σσ. 513-524.)
Σήμερα, στα γραφεία του γυμνασιάρχη και των καθηγητών του Παγκυπρίου Γυμνασίου είναι αναρτημένη τόσο η φωτογραφία του Μιχαήλ Βολονάκη, όσο και η προσωπογραφία του Νικ. Καταλάνου. Μεταφέρουμε εδώ τη φωτογραφία του Συμιακού γυμνασιάρχη για να κρίνει ο σημερινός αναγνώστης το καταλάνειον πρότυπο του δύτη…