Γιορτάστηκε πριν από λίγες ημέρες, με τη συνηθισμένη για τον υπόλοιπο κόσμο λαμπρότητα, η επέτειος της απόβασης στη Νορμανδία, που σήμανε την αρχή του τέλος για την ναζιστική Γερμανία. Στη σκιά της ιστορικής επετείου έμεινε και φέτος η εβδομηκοστή επέτειος της μεγαλύτερης εκτέλεσης από τους Ναζί στη Θεσσαλονίκη, 101 Ελλήνων πατριωτών.

Αντιγράφω το σχετικό μικρό σημείωμα από το βιβλίο των Βασίλη Κ. Γούναρη – Πέτρου Παπαπολυβίου, Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 2001 (πρόλογος Ι. Κ. Χασιώτης), σσ. 175-176, και το άρθρο τους, «Εκτελέσεις, βία και ασιτία στη Θεσσαλονίκη της Κατοχής. Έρευνα και καταγραφή» (σσ. 135-218).

«Την ώρα ακριβώς που οι συμμαχικές δυνάμεις αποβιβάζονταν στις ακτές της Νορμανδίας εκτελέστηκαν 101 άτομα στα Διαβατά (γνωστά τότε ως Ντουντουλάρ), ως αντίποινα για αταύτιστο εκτροχιασμό τρένου και άλλες ανταρτικές επιθέσεις. Οι 98 προέρχονταν από το στρατόπεδο «Παύλος Μελάς». Οι κρατούμενοι συγκεντρώθηκαν με τη δικαιολογία της μεταφοράς τους στην Κοζάνη. Τις δραματικές σκηνές που ακολούθησαν περιγράφει ο Λεωνίδας Γιασημακόπουλος (επιμ. Γιώργος Καφταντζής, Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944, Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 452-453). Στο Ληξιαρχείο Θεσσαλονίκης καταγράφτηκαν 100 ονόματα. Το ¼ ήταν κάτοικοι του Νομού Θεσσαλονίκης, οι υπόλοιποι ήταν όμηροι από την Ημαθία (18), Πιερία (14), Σέρρες (9) κ.ά. Ως συνήθως επρόκειτο για αγρότες, εργάτες και μικροεπαγγελματίες. Με άγνωστο ψευδώνυμο βρισκόταν ανάμεσά τους και ο Κώστας Χατζήμαλης, συντάκτης του Ριζοσπάστη και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.»

Ανάμεσα στους 101 εκτελεσθέντες στα Διαβατά βρισκόταν και ένας Έλληνας από την Κύπρο. Στον κατάλογο των Γούναρη – Παπαπολυβίου έχει καταγραφεί σύμφωνα με τα στοιχεία της ληξιαρχικής πράξης θανάτου του: Χαράλαμπος Τσαπτσής, 32 χρονών, εργάτης, γεννημένος στην Κύπρο, κάτοικος Νεοχωρίου Χαλκιδικής.

Για τον Κύπριο εκτελεσθέντα βρέθηκαν περισσότερα στοιχεία στην έρευνα για τη συμπλήρωση του Μητρώου των εθελοντών του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Στο βιβλίο μου, Οι Κύπριοι εθελοντές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου: Τα Μητρώα, οι Κατάλογοι και ο Φόρος του Αίματος, Λευκωσία 2012, καταγράφεται ως Τσαππής Χαράλαμπος του Μιχαήλ, από το Μιτσερό Λευκωσίας, με στρατιωτικό αριθμό CY4126 και ημερομηνία κατάταξης τις 24 Σεπτεμβρίου 1940. Κενοτάφιο του Τσαππή υπάρχει στο Μνημείο Πεσόντων Αθηνών όπου καταγράφηκε ως ημερομηνία θανάτου η 7 Μαΐου 1944. Από τα υπόλοιπα στοιχεία του στρατιωτικού του μητρώου ξέρουμε ότι υπηρετούσε στον 1007 λόχο Σκαπανέων και είχε κηρυχθεί αγνοούμενος στις 28 Απριλίου 1941, όπως και εκατοντάδες άλλοι στρατιώτες του «Κυπριακού Συντάγματος» που αποκόπηκαν στην Ελλάδα ύστερα από τη γερμανική εισβολή. Κατά την κατάταξή του δήλωσε επάγγελμα εργάτης, και ήταν έγγαμος και πατέρας δύο παιδιών κάτω των 14 χρονών, το 1940.

Προφανώς ο Τσαππής θα δραπέτευσε από τον «Παύλο Μελά» το καλοκαίρι του 1941, όπως και άλλοι συμπατριώτες του, και κατέληξε στη Χαλκιδική και στο Νεοχώρι (κοντά στην Αρναία, αλλά και στην Ιερισσό και το Άγιο Όρος, από όπου έφευγαν μεγάλες ομάδες Βρετανών στρατιωτών κατά το 1941-1942 για την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή). Δεν γνωρίζουμε πώς συνελήφθηκε και εάν οδηγήθηκε στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά και στο εκτελεστικό απόσπασμα της 6^ης Ιουνίου 1944 ως ένας όμηρος όπως οι υπόλοιποι, ή ως φυγόδικος στρατιώτης του βρετανικού στρατού (πιθανότερη εκδοχή η πρώτη). Για τη διαφορετική ημερομηνία θανάτου του στο Ληξιαρχείο Θεσσαλονίκης και στα επίσημα βρετανικά έγγραφα δεν υπάρχει, προς το παρόν, κάποια πειστική εξήγηση, πιο αξιόπιστη πηγή όμως είναι σαφώς η πρώτη.