Τις τελευταίες δύο βδομάδες, στο περιθώριο των μαύρων ιουλιανών επετείων και του πύρινου εφιάλτη που χτύπησε με πρωτοφανή δριμύτητα την ορεινή και ημιορεινή Κύπρο, τα κυπριακά γράμματα θρήνησαν την απώλεια τριών ανθρώπων που είχε ο καθένας τους μια αξιοπρόσεκτη παρουσία στη σύγχρονη βιβλιογραφία και πνευματική ζωή του τόπου.

Πρώτος έφυγε, στις 13 Ιουλίου, ο γιατρός Τάκης Γεωργίου, Πάφιος στην καταγωγή, με ρίζες και μνήμες και στη Γεροσκήπου. Από τους κορυφαίους γυναικολόγους του τόπου, δημιούργησε μια μεγάλη γυναικολογική κλινική στη Λευκωσία, όπου πραγματοποιήθηκε και ο πρώτος τοκετός με εξωσωματική γονιμοποίηση, το 1988. Από τα ιστορικά στελέχη της ΕΔΕΚ είχε έντονες και συνεπείς απόψεις για το Κυπριακό και αγαπούσε πολύ την ιστορία της Κύπρου. Είχα την τύχη να συνδεθώ μαζί του φιλικά τα τελευταία χρόνια και άκουσα από το στόμα του πλήθος ανείπωτων ιστοριών για τις προσωπικές εμπειρίες του από την περίθαλψη βιασθεισών γυναικών από τη βαρβαρότητα της τουρκικής εισβολής. Ενδιαφερόταν πολύ και για τους εγκλωβισμένους, ειδικά για το σχολείο της Ελένης Φωκά στην Αγία Τριάδα Αιγιαλούσης, και είχε συγκεντρώσει μια μικρή συλλογή από μαρτυρικές καταθέσεις για τα εγκλήματα πολέμου του 1974 από τον τουρκικό κατοχικό στρατό. Αντίγραφο της συλλογής του μου χάρισε και στη συνέχεια εντόπισα κι ένα δεύτερο, με μεγάλη συγκίνηση, πέρυσι στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Αθήνα. Την είχε δωρίσει ο ίδιος, πριν από χρόνια. Ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία, το πολιτικό δοκίμιο και την ιστορική έρευνα και εξέδωσε αρκετά βιβλία, με το πρώτο του το 1984. Συζητούσαμε συχνά για τις έρευνες, τις απόψεις και τα βιβλία του, του είχα παρουσιάσει ένα από αυτά, το 2017, γνώριζε και αφηγούνταν πολλές ιστορίες από τους εξισλαμισμούς και τους λινοπάμπακους στην Κύπρο και είχα απολαύσει το χιούμορ του σε ένα από τα τελευταία του βιβλία το «Dodoma Hotel».

Ο Άντρος Παυλίδης που απεβίωσε στις 23 Ιουλίου 2025 είχε γεννηθεί το 1946 στο Κοιλάνι. Παιδί οικοδόμου, αποφοίτησε από την Τεχνική Σχολή Λευκωσίας και το 1968 προσλήφθηκε στο ΡΙΚ σε χαμηλή κλίμακα και με καθήκοντα βοηθού τεχνικού, από όπου αφυπηρέτησε το 2006 ως διευθυντής προγραμμάτων τηλεόρασης, αφού είχε μετεκπαιδευθεί στο μεταξύ στο εξωτερικό. Είχε πλούσιο συγγραφικό έργο (ιστορία, πεζογραφία, ποίηση, θεατρικά σενάρια, κυπριώτικα σκετς, δημοσιογραφία και χρονογράφημα) και ήταν σκηνοθέτης και δημιουργός δεκάδων ντοκιμαντέρ για την ιστορία και τον πολιτισμό της Κύπρου (και για τα γεγονότα του 1974). Παράλληλα, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και τη φωτογραφία και ταξίδεψε σε πολλές χώρες του κόσμου. Το 1971-1972 δημιούργησε και εξέδωσε ίσως το πρώτο κυπριακό κόμικ, την εβδομαδιαία έκδοση «Φλόγα» και το 1997 το περιοδικό «Πολιτιστική Κύπρος», ενώ τα περισσότερα βιβλία του εκδόθηκαν από τον δικό του εκδοτικό οίκο, τον «Φιλόκυπρο». Το 2010 τιμήθηκε με το Αριστείο Γραμμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας για την συνολική του προσφορά. Πολλά από τα βιβλία του είχαν μεγάλη εκδοτική επιτυχία στις δεκαετίες 1970-1990, και παρότι εκλαϊκευτικά παραμένουν χρήσιμα, όπως τα «Μακάριος» (1978-1979), «Φάκελος Κύπρος-Άκρως Απόρρητον» (1981–1982), «Ιστορία της Νήσου Κύπρου» (1991-1993), «Η Κύπρος ανά τους Αιώνες, μέσα από τα κείμενα ξένων επισκεπτών της» (1993-1995), κ.ά.. Η κορυφαία προσφορά του στην κυπριολογία υπήρξε η έκδοση της πολύτομης «Μεγάλης Κυπριακής Εγκυκλοπαίδειας» (1984-1996) που κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση το 2011 από την εφημερίδα «Πολίτης» και σήμερα αποτελεί τη βάση για την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια «Πολυγνώση» που διευθύνει ο παλαιός μου συμφοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Διονύσης Διονυσίου.

Τρίτος έφυγε χθες, 24 Ιουλίου 2025, ο Κλείτος Ιωαννίδης, γεννημένος στον Μουτουλλά της Μαραθάσας, με καλές σπουδές και διδακτορικό στη φιλοσοφία στο Παρίσι, ύστερα από το πρώτο του πτυχίο στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου. Μετά την επιστροφή του στην Κύπρο εργάστηκε ως ερευνητής στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου για περισσότερα από είκοσι χρόνια όπου το κυριότερό του έργο ήταν η συγκέντρωση δεκάδων προφορικών μαρτυριών από βετεράνους Κύπριους εθελοντές των ελληνικών πολέμων, κυρίως όμως των δύο παγκοσμίων πολέμων με τον βρετανικό στρατό. Δούλεψε και ως επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Μελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου. Και αυτός άφησε ογκώδες συγγραφικό έργο σε πολλούς τομείς ενώ μέχρι πρόσφατα διατηρούσε ραδιοφωνική εκπομπή λόγου στο ΡΙΚ, από τις πιο παλαιές και δημοφιλείς στο είδος της και ήταν ο ιδρυτής και η ψυχή της «Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου». Στο πλούσιο συγγραφικό του έργο ξεχωρίζουν τα επιστημονικά του βιβλία για τη φιλοσοφία, ενώ δημοφιλή και πολύ πετυχημένα εμπορικώς ήταν τα βιβλία του για σύγχρονους γέροντες της Ορθοδοξίας. Έγραψε ποίηση και ασχολήθηκε και με τη μετάφραση ενώ το 1986 εκδόθηκε η πολύκροτη «Ιστορία της Νεώτερης Κυπριακής Λογοτεχνίας» του, που προκάλεσε θόρυβο, έντονη πολεμική και επικούς φιλολογικούς καυγάδες, με αποτέλεσμα να απαντήσει ο ίδιος με την έκδοση «Η συνωμοσία κατά της Ιστορίας της Νεώτερης Κυπριακής Λογοτεχνίας» (1986). Για τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου πολύ χρήσιμα είναι τα βιβλία του για τον Κυριάκο Μάτση (1998), τον Μάρκο Δράκο (2012), τους επιφανείς συγχωριανούς του Δώρο Άλαστο (2007) και Ιερόθεο Κυκκώτη (2007), το τρίτομο έργο για την προσφορά της Μονής Κύκκου στην ΕΟΚΑ (2003) και η μελέτη του «Από το Αρχείο Παλαιμάχων: Φυλακτής Αριστοκλέους» (1995). Ο Κλείτος υπήρξε μέχρι το τέλος της ζωής του ένας από τους μπον βιβέρ των κυπριακών γραμμάτων και ιδιαίτερα ευγενής με μας τους νεότερους.

Και οι τρεις εκλιπόντες άφησαν το στίγμα και την προσφορά τους στα κυπριακά γράμματα και τη δημόσια ζωή του τόπου. Έζησαν και δημιούργησαν σε μια εποχή που η Κύπρος δεν είχε πανεπιστήμια και πολλά ερευνητικά κέντρα και ανήκαν σε μια γενιά που είχε τις ιδιομορφίες, τις αδυναμίες, τις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις της, όπως και οι προηγούμενες και οι επόμενες, με την ιδιαιτερότητα ότι σημαδεύτηκε από την τραγωδία του 1974. Ωστόσο, ήταν μια γενιά δημιουργών στην οποία δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οφείλουμε πολλά.

Η φωτογραφία (Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών) από την «Πράσινη Γραμμή», στη Λευκωσία