Έφυγε χτες από τα εγκόσμια, 14 Φεβρουαρίου 2023, μια από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες ποιήτριες της Κύπρου, η Πίτσα Γαλάζη. Γεννημένη στη Λεμεσό το 1940 η Καλλιόπη Μόρτη-Σωτηρίου, εξαιτίας της εργασίας του πατέρα της, έζησε τα παιδικά της χρόνια στην Πιτσιλιά (κυρίως στο Παλαιχώρι αλλά είχε έντονες μνήμες και από τον Αγρό, την Άλωνα του Τηλέμαχου Κάνθου, τον Ασκά του Κώστα Στάθη, τον Λαζανιά και τη Μονή Μαχαιρά). Πήρε μέρος στον Αγώνα της ΕΟΚΑ και συνελήφθη από τις αποικιακές αρχές τον Μάρτιο του 1957. Στη συνέχεια σπούδασε στην Αθήνα και όταν επέστρεψε στην Κύπρο εργάστηκε ως δημοσιογράφος και παραγωγός προγραμμάτων σε εφημερίδες και στο ΡΙΚ. Στο έργο της περιλαμβάνονται ποιητικές συλλογές, πεζογραφία, δοκίμια και ένα βιβλίο για τον Αιμίλιο Χουρμούζιο. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας, αλλά αν και καθηλωμένη στο σπίτι της συνέχιζε να γράφει και να εκφράζει την αγάπη και την αγωνία της για την Κύπρο και τα πνευματικά προβλήματα του τόπου. Είχε στήριγμα τους αγαπημένους της, τον σύζυγό της, Πανίκο Σωτηρίου, αγωνιστή της ΕΟΚΑ και δικηγόρο και τη θυγατέρα της, Αγγελίνα Σωτηρίου και έπαιρνε δύναμη και ανάσες γράφοντας. Ο θάνατός της αποτελεί μια μεγάλη απώλεια για την Κύπρο, τη λογοτεχνία και τα ελληνικά της γράμματα.

Αντί άλλου αποχαιρετισμού, διαλέγω δυο αποσπάσματα από ένα από τα τελευταία της βιβλία, το «Αγαπημένοι και Κεχαριτωμένοι. Μνήμες από την παλιά Κύπρο 1945-1960» (Αθήνα: Αρμός, 2020).

«Το υπερωκεάνειο

Το πρώτο μεγάλο και το πιο ωραίο ταξίδι της ζωής μου το ‘καμα ένα καλοκαίρι με την δουκάνη κάτω από την αστροφεγγιά.

Καπετάνιος ήταν ο γερο-Πετρής ένας φιλήσυχος γεωργός που με πήρε μια μέρα στο Αλώνι όπου αλώνιζε.

Μου ζήτησε να πάρω μαζί την καρεκλίτσα μου. Την έβαλε πάνω στην δουκάνη. Η δουκάνη γύρισε και όταν ξαναήρθε κοντά μας ο γερο-Πετρής με σήκωσε και με έβαλε στην δουκάνη και κάθισα στην καρεκλίτσα. Ψηλά ο ουρανός ήταν γεμάτος άστρα και το φεγγάρι κίτρινο λες και χαμογελούσε.

Η δουκάνη γλιστρούσε απαλά. Κοιτούσα τον ουρανό κι ήταν υπέροχα. Η δουκάνη ήταν ένα μαγικό υπερωκεάνειο. Και νομίζω πώς ήταν το πιο πολυτελές υπερωκεάνειο που υπήρξε.»

«Ο πόλεμος

[Το κείμενο καταγράφει μνήμες από το Παλαιχώρι στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου]

Με τις πρώτες νίκες του Ελληνικού στρατού άρχισαν δειλά-δειλά να υψώνονται και οι πρώτες Ελληνικές σημαίες. Από την εξέγερση του 1931, τα Οκτωβριανά δηλαδή, απαγορευόταν ο Εθνικός ύμνος, η Ελληνική σημαία, η μπλε μπογιά και ακόμη το μπλε μελάνι. Το ψευδώνυμο Γαλάζη το διάλεξα από την ανάμνηση αυτών των απαγορεύσεων. Ο κόσμος φύλαγε την Ελληνική σημαία βαθειά σε κρύπτες, όπως φανέρωσε το τέλος του πολέμου όταν ο τόπος κολύμπησε στο γαλάζιο. (…) Ξαφνικά κοιτάζοντας τις σημαίες να κυματίζουν θυμήθηκα μια παράξενη ιστορία που άκουσα όταν με πήρε ο πατέρας μου μαζί του στο καφενείο. Ένας κύριος έλεγε πως κάποιος Κύπριος – δεν θυμάμαι πού – προκειμένου να κρύψει τον ιστό της σημαίας του που ήταν γαλανόλευκος τον πήρε σ’ ένα περιβόλι έχωσε την άκρη του στο χώμα και το υπόλοιπο μέρος ανάμεσα στα κλαδιά ενός ψηλού δένδρου. Ύστερα από μήνες όταν ξαναπήγε στο περιβόλι ο ιστός είχε βγάλει κλαδιά, έκαμε ρίζες και πρασίνισε. Ο κόσμος συγκινήθηκε τόσο πολύ γιατί αυτό σήμαινε πως θα γίνει η Ένωση. Η ιστορία έκαμε τον γύρο της Κύπρου και πολλά κεριά και πολλές λαμπάδες άναψαν στις εκκλησίες, δεήσεις για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Πόσες δεήσεις και πόσους αγώνες έκαμε αυτός ο τόπος για την Ελλάδα είναι άλλη ιστορία. Ένα χαμένο όνειρο που ας όψονται οι μεγάλοι και κυρίως οι Εγγλέζοι – που ποζάρουν για φιλελεύθεροι – έγινε αγιάτρευτος και απ’ ότι φαίνεται θάναι αιώνιος καημός.

Με το πέρασμα των χρόνων οι υποδόριοι εχθροί μας που παρίσταναν τους φίλους και τα δικά μας λάθη έκαμαν την Ένωση–Επανένωση κι όποιος μιλάει για την Ελλάδα κατάντησε να αποκαλείται σωβινιστής και φασίστας. Έτσι κατάντησε ο τόπος μετά τόσες θυσίες. Και ποιος ξέρει τι θα δούμε ακόμα…!»

Ώρα σου καλή, Πίτσα! Φεύγεις με την καρεκλίτσα και τη φλόγα των μαγικών παιδικών σου χρόνων…