Με αφορμή την 45^η επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, θα μιλήσουμε σήμερα για ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα, και που αναφέρεται στο τάγμα που είχε τις μεγαλύτερες απώλειες κατά τις δύο φάσεις των πολεμικών επιχειρήσεων. Πρόκειται για το βιβλίο του Χαράλαμπου Α. Αλεξάνδρου, «361 Τάγμα Πεζικού: Χρονικό προάσπισης προδομένης πατρίδας», που εκδόθηκε από τον Σύνδεσμο Επιζησάντων Στρατιωτών 361 Τάγματος Πεζικού (1974).

Το βιβλίο αυτό έρχεται να σφραγίσει μια σημαντική στροφή της βιβλιογραφίας μας: την έκρηξη σε νέους τίτλους σχετικά με την Κυπριακή τραγωδία του 1974. Τα βιβλία αυτά (ιστορικά, λογοτεχνικά, καταγραφές προσωπικών βιωμάτων, εκδόσεις πηγών, μελέτες για τις κατεχόμενες περιοχές, για επιμέρους πτυχές: αγνοούμενοι, αιχμάλωτοι, εγκλωβισμένοι, κ.ο.κ.) αποτελούν το καθένα, πέρα από τη σημασία τους για την καταγραφή της σύγχρονης ιστορίας του ημικατεχόμενου νησιού μας, πολύτιμη συμβολή για τη διάσωση της συλλογικής ιστορικής μνήμης. Πάντοτε, μέσα από μια επώδυνη διαδικασία για τον αφηγητή / συγγραφέα: όσο οδυνηρή είναι η ανάξεση ενός ανοικτού τραύματος εδώ και 45 χρόνια.

Το ογκώδες βιβλίο, που φτάνει τις 800 σελίδες είναι καρπός δύο, κυρίως, παραγόντων: του ζήλου και της έγνοιας των «επιζησάντων στρατιωτών» του 361 ΤΠ, που εδώ και χρόνια, πέρα από τα μνημόσυνα για τους πεσόντες συμπολεμιστές τους και την αγωνία τους για τους αγνοούμενους του τάγματός τους, είχαν θέσει ως στόχο ζωής την έκδοση της ιστορίας της μονάδας τους. Ανάμεσα τους, από τα βασικά στελέχη της ομάδας, ο Φίλιππος Παττούρας, που έφυγε δυστυχώς πρόωρα από τη ζωή, εδώ και λίγους μήνες, χωρίς να προλάβει να χαρεί το βιβλίο. Το όραμά του και η αγάπη για το τάγμα του συνέβαλαν καταλυτικά στην ολοκλήρωση της έκδοσης. Ο συγγραφέας του βιβλίου ήταν ο δεύτερος καθοριστικός παράγοντας. Ο Χάρης Αλεξάνδρου, με διδακτορικό από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, ανήκει στη νέα γενιά Κυπρίων ιστορικών που, μέσα σε ένα πέλαγος αντιξοοτήτων, παράγουν αθόρυβα επιστημονικό έργο υψηλής ποιότητας. Για την παρούσα έκδοση, εκτός από τη μελέτη της μέχρι τώρα βιβλιογραφίας, ο συγγραφέας πήρε συνεντεύξεις από 163 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες του τάγματος, στην Κύπρο, στην Ελλάδα και αλλού, συνολικής διάρκειας πάνω από 600 ώρες. Πολύτιμο υλικό άντλησε από τα στρατιωτικά αρχεία, ειδικά από το Αρχείο της Διεύθυνσης Ιστορίας Εθνικής Φρουράς. Επαναλαμβάνουμε κι εδώ ότι χωρίς τη μελέτη των στρατιωτικών αρχείων, έστω και με τα γνωστά προβλήματα εκ των υστέρων παρεμβάσεων ή «απώλειας» σελίδων των Πολεμικών Ημερολογίων και των Ημερησίων Διαταγών των ταγμάτων και της αλληλογραφίας με το ΓΕΕΦ, είναι αδύνατο να γραφτεί η στρατιωτική ιστορία του 1974. Είναι κι αυτή μια παράμετρος που επηρεάστηκε αρνητικά από το πολύχρονο κλείσιμο των ελληνικών δημόσιων αρχείων (πολιτικών και στρατιωτικών), στην Κύπρο και στην Ελλάδα, για το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, και που ελπίζουμε ότι πια έχει αλλάξει.

Το 361 ΤΠ ήταν «τάγμα ανεπιθυμήτων». Κάλυπτε μια μεγάλη περιοχή του Πενταδακτύλου, είχε πολλά φυλάκια, ορισμένα σε εξαιρετικά δύσβατες περιοχές και σε αυτό υπηρετούσαν το 1974, κυρίως μακαριακοί στρατιώτες ή ενταγμένοι στην Αριστερά ή, γενικότερα, που δεν διέθεταν «μέσον» για καλύτερη μετάθεση. Οι απώλειες του τάγματος τον Ιούλιο – Αύγουστο του 1974 είναι 88 πεσόντες ή αγνοούμενοι, 47 αιχμάλωτοι και 42 τραυματίες. Αριθμοί που δικαιολογούν και τον τραγικό τίτλο των «επιζησάντων» του συλλόγου των πολεμιστών του 361 ΤΠ. Οι περισσότερες απώλειες δεν ήρθαν στις μάχες στο Δίκωμο, στο Συγχαρί, στην Άσπρη Μούττη ή στον Κουτσοβέντη, τον Ιούλιο του 1974. Το τάγμα διατάχθηκε το βράδυ της 12^ης Αυγούστου 1974 να μετακινηθεί στην περιοχή Παχυάμμου – Κλεπίνης. Εκεί το βρήκε η δεύτερη φάση της εισβολής. Μέσα στο χάος και τον πανικό, οι δύο από τους τέσσερις λόχους του τάγματος δεν ειδοποιήθηκαν ποτέ για το σύνθημα της οπισθοχώρησης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πέρα από τον αντίκτυπο στον γενικότερο αμυντικό σχεδιασμό των γραμμών της Εθνοφρουράς, βαρύτατες απώλειες, 70 περίπου αγνοούμενους. Οι «επιζήσαντες» δεν μπορούν να ξεπεράσουν από τότε το αίσθημα της εγκατάλειψης από τους ανώτερούς τους, μαζί με την πικρία, την απογοήτευση και το πένθος για τα νέα παιδιά που σκοτώθηκαν δίπλα τους. Ο συγγραφέας είχε το βαρύ και άχαρο έργο να μετατρέψει όλα αυτά τα συσσωρευμένα αισθήματα 45 χρόνων σε ιστορία, καταγράφοντας τις διαθέσιμες μαρτυρίες και διασταυρώνοντάς τις με τα γραπτά τεκμήρια και τις διαθέσιμες πηγές. Τα κατάφερε, γράφοντας ένα από τα καλύτερα βιβλία για το 1974. Ένα πικρό μνημόσυνο των «μη επιζησάντων»…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 20 Ιουλίου 2019