Με την ευκαιρία του συνεδρίου των Τμημάτων Ιστορίας και Αρχαιολογίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Κύπρου, που διεξάγεται από χθες και ολοκληρώνεται σήμερα στη Λευκωσία, θα αναφερθούμε σήμερα σε ορισμένες πτυχές από τους δεσμούς που συνδέουν το Πανεπιστήμιο Αθηνών με την Κύπρο του 19^ου αιώνα.

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών ιδρύθηκε τον Μάιο  του 1837. Από τις προσωπικότητες που σφράγισαν την ιστορία του στις πρώτες δεκαετίες ζωής του, Κύπριος ήταν ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, πατέρας του ελληνικού συνταγματικού δικαίου. Ο Σαρίπολος (1817-1887) γεννήθηκε στη Λάρνακα και φυγαδεύτηκε από την Κύπρο με τους γονείς του στην Ευρώπη, τετράχρονο παιδί, στο περιθώριο των σφαγών του καλοκαιριού του 1821. Επέστρεψαν στην Κύπρο το 1830 και το 1837 αναχώρησε για το Παρίσι για να σπουδάσει γιατρός. Ως ευαίσθητος νέος δεν εμπνεόταν από την Ιατρική και τον μάγευε η ποίηση. Όμως, η γνωριμία του με τον Ιωάννη Κωλέττη, θα του άλλαζε τις σπουδές και τη ζωή: Όπως γράφει στα Απομνημονεύματά του ο Σαρίπολος, ο βετεράνος αγωνιστής του 1821, τότε πρέσβης της Ελλάδας στο Παρίσι, του είπε: «Επιδόθητι τη νομική επιστήμη, ης πρόσθεν πολλαί οδοί εισίν ηνεωγμέναι, οίαι του δικηγόρου, η του δικαστού, η του υπαλλήλου, του πολιτικού, η του Καθηγητού, και άλλαι.» Και συνεχίζει ο Σαρίπολος: «Είεν, λέγει ο Κωλέττης, επεχείρει ίνα γένης Καθηγητής, εξέτασον τις ο εν τω Πανεπιστημίω της Ελλάδος, εισέτι μη διδασκόμενος κλάδος, κατασκεύασον σεαυτόν δόκιμον κατά τούτον, και υπόσχομαί Σοι, ίνα Σε καταστήσω Καθηγητήν τούτου»…

Έτσι, τον Νοέμβριο του 1840, ο Σαρίπολος ξεκίνησε τις σπουδές του στον κλάδο του Διεθνούς Δικαίου και της φιλοσοφίας του Δικαίου. Όταν τον κέρδισε ολοκληρωτικά η Νομική, μεσολάβησε η επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843 και τότε, όπως γράφει, αποφάσισε να σπουδάσει και Συνταγματικό Δίκαιο, «ως πολλώ τη πατρίδι χρησίμου μετά την νέαν των πραγμάτων τάξιν». Το 1844 ολοκλήρωσε τις σπουδές του, επέστρεψε στην Κύπρο όπου τακτοποίησε τις κληρονομικές του υποθέσεις και τον Μάιο του 1845 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εκεί, ο Κωλέττης πραγματοποίησε την υπόσχεσή του και τον Δεκέμβριο του 1846 ο Σαρίπολος διορίστηκε καθηγητής στη νέα έδρα του Συνταγματικού και Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή (από όπου απολύθηκε δυο φορές). Είχε πάντοτε μεγάλο ενδιαφέρον για το νησί του, το οποίο επισκεπτόταν όποτε μπορούσε, και διατηρούσε αλληλογραφία με την ηγεσία των Ελλήνων Κυπρίων, που του ζητούσαν συμβουλές και καθοδήγηση.

Ένας άλλος καθηγητής του Οθωνείου Πανεπιστημίου που συνδέθηκε με την ιστορία της κυπριακής εκπαίδευσης ήταν ο Διονύσιος Κλεόπας, καθηγητής της Θεολογικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατά το 1856-1857, όταν και παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Την επόμενη χρονιά, το 1858 εγκαταστάθηκε στην Κύπρο όπου έζησε δυο χρόνια. Ήταν ο βασικός συντάκτης των κανονισμών της Ελληνικής Σχολής Λευκωσίας και η παρουσία του στο νησί επηρέασε καταλυτικά την εκπαιδευτική άνοιξη του 1859.

Από τους υπόλοιπους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών που επηρέασαν την Κύπρο, από αυτή την πρώτη γενιά, αποκτώντας στενότερους δεσμούς με το νησί μας, θεωρώ ότι ξεχωρίζουν ο ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος και ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Γ. Πολίτης. Μια άλλη προσωπικότητα που συνδέεται με την Κύπρο ήταν ο γραμματέας του Εθνικού Πανεπιστημίου, Κωστής Παλαμάς. Με κορυφαία στιγμή την απαγγελία του ποιήματός του, «Κύπρος» στον «Παρνασσό», τον Απρίλιο 1901, σε φιλολογική εσπερίδα προς τιμήν των Κυπρίων εκδρομέων της «Κυπριακής Εκθέσεως» του Ζαππείου, ένα από τα πιο εμβληματικά στιχουργήματα του κυπριακού αλυτρωτισμού.

Η ίδρυση του Παγκυπρίου Γυμνάσιο, το 1893, λειτούργησε καταλυτικά στον πολλαπλασιασμό των κυπριακών σχέσεων με το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Και αυτό οφειλόταν και σε ιδεολογικούς λόγους, αφού ατύπως κύριος στόχος του σχολείου ήταν η στήριξη και διάδοση της ενωτικής ιδεολογίας, αλλά και σε πρακτικούς: Η λειτουργία του Γυμνασίου στη Λευκωσία, του πρώτου κυπριακού σχολείου μέσης εκπαίδευσης που αναγνωρίστηκε από την ελληνική κυβέρνηση ως «ισότιμον με τα εν Ελλάδι», άλλαξε θεαματικά το τοπίο και τους ορίζοντες στην ελληνική κυπριακή εκπαίδευση, αλλά και τα αριθμητικά δεδομένα, με τον πολλαπλασιασμό των εγγραφών και των αποφοιτήσεων Κυπρίων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όπως έχουμε δείξει σε παλιότερή μας μελέτη, από το 1837 μέχρι το 1893 γράφτηκαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μόλις 56 φοιτητές που δήλωσαν ως πατρίδα την Κύπρο, ένας εξαιρετικά πενιχρός αριθμός. Ένα χρόνο κατόπιν, το 1894, όταν αναδείχθηκαν δηλαδή οι πρώτοι απόφοιτοι του Παγκυπρίου, γράφτηκαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών δέκα νέοι Κύπριοι φοιτητές…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. “Φιλελεύθερος” στις 10 Μαρτίου 2019