Στο σημερινό μας σημείωμα θα παρουσιάσουμε το πώς και πότε καθιερώθηκε ο εορτασμός της επετείου της 28^ης Οκτωβρίου 1940 στο νησί μας.

Η επέτειος του «ΟΧΙ» τιμήθηκε από το 1941, με ιδιαίτερο εορτασμό στην Πάφο λόγω της εκεί παρουσίας του μοναδικού μητροπολίτη στο νησί, τοποτηρητή του αρχιεπισκοπικού θρόνου, μητροπολίτη Πάφου Λεοντίου. Θρησκευτικό μνημόσυνο έγινε και στη Λάρνακα, στον ναό του Αγίου Λαζάρου, από το σωματείο ΕΠΑ, «των ηρώων οι οποίοι ηγωνίσθησαν επί των αλβανικών βουνοκορφών και εθυσίασαν την ζωήν των επί του βωμού της προσφιλούς πατρίδος». Με αφορμή την επέτειο αναζωπυρώθηκαν οι «εθνικοί έρανοι»: πιο ηγεμονική εισφορά αυτή του ναού της Φανερωμένης Λευκωσίας (350 λίρες). Παράλληλα, σημαιοστολίστηκαν γραφεία, σωματεία και καταστήματα. Οι κυπριακές εφημερίδες δημοσίευσαν πατριωτικά άρθρα για τη σημασία του ΟΧΙ με τις υπογραφές παλαιών ενωτικών πολιτευτών, όπως των Αχιλλέως Κ. Αιμιλιανίδη και Βία Ι. Μαρκίδη αλλά και περιγραφές της ημέρας, από Κύπριους φοιτητές που έζησαν την 28^η Οκτωβρίου 1940 στην Αθήνα.

Κατά τη δεύτερη επέτειο, το 1942, ο μητροπολίτης Λεόντιος προέστη μνημοσύνου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη Λευκωσίας «υπέρ των υπέρ Πίστεως και Πατρίδος πεσόντων και των σφαγιασθέντων αμάχων αδελφών μας» και ανέπεμψε δέηση «υπέρ της συμμαχικής νίκης και αναστάσεως της Μεγάλης Ελλάδος και υπέρ της Ενώσεως της Κύπρου μετά της Μητρός Ελλάδος». Κατόπιν αίτησης εξήντα καταστηματαρχών της οδού Ερμού, ο Διοικητής Λευκωσίας επέτρεψε να παραμείνουν κλειστά τα καταστήματά τους διαρκούντος του μνημοσύνου, «υπό τον όρο να ανοίξουν ταύτα μετά την δέησιν». Στο ναό στήθηκε κενοτάφιο καλυμμένο με ελληνική σημαία, ενώ ανάμεσα στο πλήθος ήταν και οι μαθητές και οι μαθήτριες του Παγκυπρίου Γυμνασίου και του Γυμνασίου Θηλέων (Φανερωμένης). Αντίστοιχα μνημόσυνα έγιναν και στις άλλες πόλεις, αλλά και σε πολλά χωριά. Σε ορισμένα σχολεία, όπως στο Γυμνάσιο Κυρηνείας, η επέτειος του ΟΧΙ γιορτάστηκε ενδοσχολικά, σε συνδυασμό με τη γιορτή της σημαίας.

Στη Λευκωσία το 1942 η πιο παλλαϊκή εκδήλωση ήταν ο γιορτασμός της 28^ης Οκτωβρίου από την επαρχιακή επιτροπή του ΑΚΕΛ, στο «Μαγικό Παλάτι», με εισαγωγική ομιλία του Χ. Γιαπανά και τον πανηγυρικό από τον Μάρκο Κωνσταντινίδη. Στο καλλιτεχνικό μέρος περιλαμβανόταν και το θεατρικό έργο «Ηρωικόν Εμβατήριον» του Τεύκρου Ανθία, από ερασιτέχνες ηθοποιούς των Συντεχνιών. Οι εισπράξεις διατέθηκαν για την αγορά τροφίμων για την Ελλάδα. Στη Λάρνακα ο εορτασμός έγινε στο οίκημα των Συντεχνιών, με εκπροσώπηση όλων των σωματείων της πόλης, ενώ στην Αμμόχωστο τον εορτασμό οργάνωσε η «Αντιφασιστική Επιτροπή», με τη συμμετοχή του ΑΚΕΛ, των Συντεχνιών, της «Ανορθώσεως» και άλλων σωματείων. Στη εκδήλωση, όπου παρευρέθηκαν και Έλληνες πρόσφυγες από τα νησιά του Αιγαίου, μίλησε και ένας Έλληνας ναύτης, για «τα ηρωικά κατορθώματα του ελληνικού στρατού, στόλου και αεροπορίας» αλλά και τον στρατό της Μέσης Ανατολής. Αντίστοιχα, στη Λεμεσό οργανωτής ήταν η «Αντιφασιστική Επιτροπή Λεμεσού». Τόσο στη Λεμεσό, όσο και στη Λευκωσία οι συγκεντρωθέντες ενέκριναν ψηφίσματα προς τον Κυβερνήτη. Στο ψήφισμα που εγκρίθηκε στον εορτασμό της επαρχιακής επιτροπής του ΑΚΕΛ Λευκωσίας στις 28 Οκτωβρίου 1942, όπως το ανέγνωσε ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου, εκφραζόταν αγανάκτηση για τη διατήρηση των αποικιακών περιορισμών και παρεμβάσεων στη διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας στα κυπριακά σχολεία:

«Οι Έλληνες της Κύπρου την στιγμήν αυτήν αγκαλιάζουν με την ψυχήν και το μυαλό τους το ελληνικό θαύμα, το οποίον ανέτρεψε τα σχέδια των βαρβάρων κατακτητών. (…) Οι Έλληνες της Κύπρου προς τιμήν της ηρωικής Ελλάδος, της ιστορικής των πατρίδος, ζητούν από σας, Εξοχώτατε, όπως αποδώσετε στα ελληνικά σχολεία, στα Ελληνόπουλα, την ελληνικήν ιστορίαν, την ιστορία που εγαλούχησε τας γενεάς όλων των χωρών, που εθέρμανε κι εχάλκεψε τους Έλληνες της νέας εποχής, τα παλληκάρια που έδωσαν, δίνουν και θα δίνουν τα συνειδητά χτυπήματα στο φασισμό, δίπλα στους συμμάχους, στους αγωνιστές για την ελευθεριά. Αποδώσατε, Εξοχώτατε, στους Έλληνες της Κύπρου την ιστορίαν τους, το αναφαίρετο τούτο δικαίωμα κάθε λαού, αποδώσατέ την εις εκείνους οι οποίοι χαίρουν σήμερα στην ανάμνηση της ηρωικής των πατρίδας. Είναι τούτο μία οφειλόμενη τιμή προς την Ελλάδα, εις την οποίαν αξίζουν πιο πολλές τιμές…»

Την επόμενη χρονιά, το 1943, ο εκκλησιαστικός εορτασμός στη Λευκωσία, στη Φανερωμένη, έγινε με φροντίδα του Ελληνικού Προξενείου, με την παρουσία, μάλιστα, του Βρετανού Κυβερνήτη. Παρότι η Ελλάδα παρέμενε υπό γερμανική κατοχή, στην Κύπρο η εθνική επέτειος του ΟΧΙ είχε ήδη καθιερωθεί. Με πρωτεργάτες την Εκκλησία και το ΑΚΕΛ…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 27 Οκτωβρίου 2018 

Στη φωτογραφία που ακολουθεί, το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Λευκωσίας Νέος Κυπριακός Φύλαξ, της 28ης Οκτωβρίου 1941