Επανερχόμαστε σήμερα στη ζωή και στο έργο του Τεύκρου Ανθία (1903-1968). Ο Ανθίας, αφού κατάφερε να σπουδάσει χάρη στην υποτροφία του Μητροπολίτη Κιτίου Μελέτιου Μεταξάκη και στη συνέχεια της Αρχιεπισκοπής Κύπρου και της Μητρόπολης Κιτίου, έχοντας ζήσει οικότροφος στο εκκλησιαστικό περιβάλλον του Ιεροδιδασκαλείου Λάρνακας για πέντε χρόνια, έμελλε, εννιά χρόνια μετά την απόκτηση του πτυχίου του «ιεροδιδασκάλου», να αφοριστεί από την Ιερά Σύνοδο το 1931.

Τι ήταν αυτό που έσπρωξε τον Ανθία στο φλογερό αντιθρησκευτικό και αντικληρικαλιστικό κήρυγμα της «Δευτέρας Παρουσίας»; Δεν ήταν μόνο η κοινωνική αδικία που βίωσε στα παιδικά του χρόνια με την εκποίηση από τοκογλύφους της πατρικής περιουσίας στην Κοντέα. Κατά μια ιστορική ειρωνεία  πιθανότατα πρωτογνώρισε τις σοσιαλιστικές ιδέες στο Ιεροδιδασκαλείο, από την πρώτη χρονιά της φοίτησής του, το 1917-1918, που συνέπεσε με την Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία. Ένας από τους καθηγητές του Ιεροδιδασκαλείου, ο Ιορδάνης Ιορδανίδης, που δίδασκε φιλοσοφία και παιδαγωγικά, κατόπιν σύζυγος της Μαρίας Ιορδανίδου, της συγγραφέως της «Λωξάντρας», φέρεται να είχε ιδρύσει στη Σχολή έναν σοσιαλιστικό πυρήνα, μυώντας σε αυτόν αριθμό ιεροσπουδαστών. (Λίγα χρόνια αργότερα μετέβηκε κι ο ίδιος στη Σοβιετική Ένωση, με τη φλόγα των πρωτοπόρων. Εκεί χάθηκαν τα ίχνη του.) Ο Ιορδανίδης πιθανότατα  επηρέασε και τον Ανθία στη μεταστροφή του από την πατριωτική ποίηση των παιδικών του χρόνων στα κοινωνικά ζητήματα, που καταγράφεται στη συλλογή του 1918 «Απ’ τα χρυσαφένια ιδανικά. Ξύπνα Λαέ!».

Ας σημειωθεί ότι η κοινωνική προέλευση των ιεροσπουδαστών και το ευρύ πνεύμα πολλών καθηγητών – επιλογές των Μεταξάκη και Νικοδήμου Μυλωνά – έδωσε στην κυπριακή κοινωνία μορφωμένους ανθρώπους με εθνικά οράματα αλλά και κοινωνικές ευαισθησίες: Απόφοιτοι του Ιεροδιδασκαλείου ήταν, ανάμεσα σε άλλους, κι ο Νέαρχος Κληρίδης, ο παπά Σολομών Παναγίδης, ο παπά Σταύρος Παπαγαθαγγέλου.

Αποφοιτώντας από το Ιεροδιδασκαλείο, ο Ανθίας πρωτοστάτησε στην καταγγελία των τελειοφοίτων, το 1922, εναντίον του διευθυντή (αρχιμανδρίτη) της Σχολής. Ο κληρικός φωτογραφίζεται καθαρά από τον Ανθία στην έκδοση της «Δευτέρας Παρουσίας», όπου καταγράφεται και η «γνώμη του διαπρεπούς κριτικού  θρησκευτικού περιοδικού κ. Ιουβεναλίου Φιλοθεοπούλου», μαζί με την «Κριτική του Δημοδιδασκάλου Καθαρευοντέως Ιωάννου».

Τα παραπάνω δεν είναι αρκετά, όμως, για να εξηγηθεί το οξύτατο αντιθρησκευτικό μένος του Ανθία στη «Δευτέρα Παρουσία» (Κύπρος 1931). Ο Ανθίας γράφει ως κοινωνικός επαναστάτης, ως λαός που γκρεμίζει τα «παλιά είδωλα», δικάζει και καταδικάζει «τον Σαβαώθ». Επιτίθεται ενάντια σε όσους «πρώην τρισάγιους κάνανε μπακάλικο τη γη», «(σ)τις πατρίδες, τους σταυρούς, τα μαύρα ράσα»…

Η Ιερά Σύνοδος απάντησε άμεσα: Την Πρωτομαγιά του 1931 ανακοινώθηκε η απόφασή της να επιβάλλει επιτίμιο σε όσους κομμουνιστές εκφράζονταν «ανευλαβώς και υβριστικώς» για τα χριστιανικά δόγματα. Στα πλαίσια αυτά, στον Ανθία επιβλήθηκε αφορισμός για τη «Δευτέρα Παρουσία», έργο «ασεβές και απόβλητον», για τους συνοδικούς.

Αντιδρώντας ο Ανθίας εξέδωσε μια νέα συλλογή, τον «”Λίβελλο απιστίας”.  Χαιρετισμός στο Κομμ. Κόμμα Κύπρου και σ’ όλο το προλεταριάτο, απ’ αφορμή τον αφορισμό του από την Ιερή Εξέταση της Κύπρου», όπου συμπεριέλαβε και την αίτησή του να γίνει μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου (ΚΚΚ), με ημερομηνία 16 Μαΐου 1931, από τη Λάσα της Πάφου, όπου δίδασκε. Έγραφε: «Ορκίζομαι στο μεγάλο μας Λένιν πως δε θα πάψω να σκάφτω, μαζί με σας, τον τάφο της μπουζουαρζίας, της κληροκρατίας, του ανθρώπινου αίσχους».

Λίγους μήνες αργότερα, τα Οκτωβριανά θα άλλαζαν τα πάντα: τόσο οι συνοδικοί όσο και ο «αφορισμένος» θα γνώριζαν την τραχύτητα της αποικιακής καταστολής. Ο αφορισμός του Ανθία ήρθη τον Απρίλιο του 1935, αφού ο ποιητής υπέγραψε ένα νέο, διαφορετικό «λίβελλο πίστεως». Τον πίεζαν σοβαροί οικογενειακοί λόγοι, αλλά χρειάστηκε κι η κατανόηση και η μακροθυμία των τριών μητροπολιτών – οι δυο εξόριστοι – Λεοντίου, Μακαρίου και Νικοδήμου (ο Κύριλλος Γ΄ είχε αποβιώσει). Όταν το 1941, ο Ανθίας θα εκδώσει τη «Ζωντανή Κύπρο», θα την αφιερώσει σε έναν φωτισμένο ιεράρχη, τον Μητροπολίτη Πάφου Λεόντιο. Άλλοι καιροί, άλλοι αγώνες…

ΥΓ Από βιασύνη γράψαμε στο σημείωμα του περασμένου Σαββάτου ότι ο Ανθίας ως τελειόφοιτος είχε φιλόλογο τον Ιωάννη Συκουτρή. Απολογούμαστε για την αβλεψία: Ο Συκουτρής ανέλαβε τα καθήκοντά του στο Ιεροδιδασκαλείο τον Οκτώβριο του 1922, κι αφού ο Ανθίας είχε αποφοιτήσει. Γνωρίστηκαν πολύ γρήγορα οι δυο τους – είχαν, άλλωστε, μόλις δυο χρόνια διαφορά – και ο Ανθίας φιλοξένησε στη Χοιροκοιτία, όπου δίδασκε, πριν το τέλος του 1922 τον σοφό Σμυρνιό φιλόλογο. Όμως μαθητής του δεν υπήρξε ποτέ.

Ο Ανθίας στο γνωστό χαρακτικό του Τηλέμαχου Κάνθου