Για τη σημερινή 44^η επέτειο της τουρκικής εισβολής επιλέγω το παρακάτω απόσπασμα, από το βιβλίο του Δημήτριου Μπίκου, Πώς χάσαμε το 38% της Κύπρου. Τα θύματα της τουρκικής εισβολής και η δίκη των στρατηγών. 20 Ιουλίου 1974. Η μοιραία μέρα, Αθήνα: Λογοθέτης, 2000, σσ. 51-52. Ο αντισυνταγματάρχης Δημ. Μπίκος, διοικητής του 316 Τ.Π., που είχε ως έδρα συγκρότησης το Συργιανοχώρι, το πρωί της 20^ης Ιουλίου 1974 πήρε διαταγές να οδηγήσει το τάγμα του στην Κερύνεια. Η αναχώρηση των εφέδρων για το μέτωπο των επιχειρήσεων έγινε σε κλίμα συγκίνησης και ενθουσιασμού. Ύστερα από ταξίδι μερικών χιλιομέτρων, όμως, η συνάντηση στη Μύρτου και στα Πάναγρα με τμήματα του 286ΜΤΠ και του 281 ΤΠ, που είχαν δεχθεί άγριους τουρκικούς βομβαρδισμούς, στον Κοντεμένο το ίδιο πρωινό, αποτέλεσε μια πρώτη οδυνηρή προσγείωση στην πραγματικότητα. Τα ερωτήματα του Δ. Μπίκου, ο οποίος τραυματίστηκε στη συνέχεια, κοντά στο σημείο της τουρκικής απόβασης, στις ακτές  του Καραβά, παραμένουν βασανιστικά. Αφηγείται για την 20^η Ιουλίου 1974:

«Στο χωριό Πάναγρα, όπου η ομώνυμη στενωπός, ήλθα σ’ επαφή με τη δεύτερη πραγματικότητα, ήταν ο βομβαρδισμός της γέφυρας και του χωριού. Οι κάτοικοι σε κατάσταση πανικού, μου ζήτησαν βοήθεια, τους απάντησα: «Θα την έχετε, έχουμε και εμείς όπλα, θα σας προστατεύσουμε». Δεν τους προστατεύσαμε, παραδώσαμε το χωριό στους Τούρκους.

Στην έξοδο του χωριού, κάτω από έναν βράχο, συνάντησα καθήμενους τον διοικητή του 281 ΤΠ ανχη Π. και τον Υποδιοικητή ταγματάρχη Σ. Η ώρα ήταν περίπου 13.00. Τους ρώτησα περί της καταστάσεως της μονάδος των και περί της τουρκικής δραστηριότητος στην περιοχή. Η απάντηση που έλαβα, διά κινήσεως της κεφαλής, ήταν ότι δεν γνώριζαν τίποτα. Η στάση τους, αρνητική να επικοινωνήσουν μαζί μου, μ’ εξένισε, δεν επέμεινα, κατάλαβα ότι κάτι θα είχε προηγηθεί. Το έμαθα πολύ αργότερα, οι ίδιοι δεν είχαν το κουράγιο να μου το πουν, ο συνεχής βομβαρδισμός της μονάδας τους από την τουρκική αεροπορία είχεν αφήσει τα ίχνη του.

Στην έξοδο της στενωπού συνάντησα στρατιώτας του 281 ΤΠ να έχουν λάβει αμυντική διάταξη. Τους ρώτησα περί της τουρκικής δραστηριότητας, απάντησαν: «Δεν γνωρίζουμε.» Ανοίγω παρένθεση.

Από την αναφορά του αντισυνταγματάρχου Μπούφα Κων, επιτελή ΓΕΕΦ / 3^ον Ε.Γ. – διοικητή συγκροτήματος Μπούφα, με εθελοντική συμμετοχή στις επιχειρήσεις του Αττίλα Ι, ενός γενναίου, χωρίς την ελάχιστη υπερβολή, αξιωματικού, που υποβλήθηκε στο ΓΕΣ τον Σεπτέμβριο του 1974, διαβάζουμε:

«Το 286 ΜΤΠ και το 281 ΤΠ διετάχθησαν να κινηθούν ταχέως διά του δρομολογίου Λευκωσία – Γερόλακκος – Πανάγρα – Κερύνεια και ν’ αχθούν στην περιοχή Κερύνειας, όπου μετά του 3^ου ΤΣ θ’ αντιμετώπιζαν την εχθρική απόβαση, καθ’ όσον διεπιστούτο συγκέντρωση πλοίων εις περιοχήν κόλπου Κερύνειας,»

Συνεχίζει παρακάτω ο αντισυνταγματάρχης Μπούφας Κων/νος: «Αι επικοινωνίαι με Κερύνεια ήσαν δυσχερείς και ως εκ τούτου δεν ήτο πλήρως ενήμερο το ΓΕΕΦ περί των ενεργειών του εχθρού εις περιοχήν Κερύνειας. Κατόπιν τούτου το ΓΕΕΦ απεφάσισεν όπως τα κινούμενα προς Κερύνεια 281 ΤΠ και 286 ΜΤΠ (-) εγκατασταθούν επί της Διαβάσεως Πανάγρων προς απαγόρευσιν των κατευθύνσεων Κερύνεια – Πανάγρα –Μύρτου – Λευκωσία και Κερύνεια – Βασίλεια – Λάρνακας Λάπηθου – Αγύρτα –Κιόνελι.»

Εδώ διαπιστώνουμε ότι το ΓΕΕΦ διέταξε δύο μονάδες του ενεργού στρατού να κινηθούν εν ημέρα προς Κερύνεια. Λάθος στρατηγικό και τακτικό του ΓΕΕΦ και άγνοια των επιθετικών επιχειρήσεων. Ο οδικός άξονας Λευκωσίας – Κερύνειας ευρίσκετο υπό τον έλεγχο και την απειλή της τουρκικής αεροπορίας.

Η τουρκική αεροπορία συνάντησε τις μονάδες αυτές στο χωριό Κοντεμένος, τις τσάκισε, δεν τις διέλυσε. Η ενέργεια του ΓΕΕΦ τις κατέστησε μη αξιόμαχες επιθετικά, τους μείωσε τη μαχητική ικανότητα, τη μαχητική ισχύ και το ηθικό.

Επιθετικές επιχειρήσεις την ημέρα αναλαμβάνονται όταν υπάρχει σημαντική υπεροχή σ’ όπλα υποστηρίξεως – Αεροπορία, τεθωρακισμένα – όταν δεν υπάρχει, τότε τέτοιες επιχειρήσεις αναλαμβάνονται την νύκτα.

Στο ΓΕΕΦ υπήρχε άγνοια αυτού του κανόνα; Αδιαφορία; Έλλειψη ενδιαφέροντος; Αδυναμία λήψεως ορθών αποφάσεων, λόγω συμμετοχής της ηγεσίας στο πραξικόπημα; Ή όλα μαζί; Όλα μαζί και ακόμη, παράδοση της Κερύνειας στους Τούρκους αμαχητί.

Διαπιστώνουμε δεύτερο τραγικό λάθος του ΓΕΕΦ, αλλάζει την αποστολή των δύο μονάδων, από επιθετική την καθιστά αμυντική. Το πρόβλημα για το ΓΕΕΦ δεν ήταν η κατάληψη της Κερύνειας από τους Τούρκους, ήταν η Λευκωσία, ο τουρκοκυπριακός θύλακας της Λευκωσίας, ήταν το κεφάλι μας. Την Κερύνεια τη χαρίσαμε στους Τούρκους, στην Κερύνεια στείλαμε μονάδες επιστρατεύσεως ν’ αντιμετωπίσουν τις επίλεκτες τουρκικές δυνάμεις. Τις επίλεκτες ελληνικές δυνάμεις τις διαθέσαμε στο θύλακα της Λευκωσίας, εναντίον των Τουρκοκυπρίων, όχι εναντίον των Τούρκων. Στις εφεδρικές δυνάμεις του ενεργού στρατού αναθέσαμε αμυντικές αποστολές και τις κινήσαμε την ημέρα όχι την νύκτα.

Κύρια προσπάθεια ο θύλακας της Λευκωσίας. Δευτερεύουσα προσπάθεια το τουρκικό προγεφύρωμα στην Κερύνεια…»

Στη φωτογραφία το Ψυχιατρείο Αθαλάσσας. Ατυχώς γειτνίαζε (μερικές εκατοντάδες μέτρα απόσταση) από τα στρατόπεδα της περιοχής Αθαλάσσας. Έγινε εύκολος στόχος της “ένδοξης τουρκικής αεροπορίας”. Δεκάδες ασθενείς σκοτώθηκαν, ανάμεσά τους και Τουρκοκύπριοι.