Ο επετειακός εορτασμός, την ερχόμενη βδομάδα, της διεθνούς ημέρας μνήμης του ολοκαυτώματος, μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για το βιβλίο της Βασιλικής Σελιώτη που κυκλοφόρησε πρόσφατα, από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» της Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Βρετανικά στρατόπεδα Εβραίων προσφύγων στην Κύπρο (1946-1949)». Η έκδοση επιβεβαιώνει μια βιβλιογραφική τάση στη σύγχρονη κυπρολογική ιστοριογραφία: Πρόσφατα υποστηρίχθηκε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου η διδακτορική διατριβή της Ευαγγελίας Ματθοπούλου για την εβραϊκή παρουσία στην Κύπρο (1878-1949), το 2015 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Αναζητώντας πατρίδες» του Κερυνειώτη Ανδρέα Κελέσιη, για την ιστορία μιας ομάδας Μικρασιατών και Χιωτών ναυτικών που ενεπλάκη στη διαφυγή Εβραίων κρατουμένων από τα στρατόπεδα της Αμμοχώστου, σε αγγλικό πανεπιστήμιο γίνεται μια διδακτορική διατριβή για το ίδιο θέμα, κ.ο.κ.. Είναι μια εξέλιξη, που ακολουθεί και την πλούσια διεθνή βιβλιογραφία για τα στρατόπεδα Εβραίων στην Κύπρο. Όπως πλουσιότατα, για το ίδιο ζήτημα, είναι τα βρετανικά Εθνικά Αρχεία και το Κρατικό Αρχείο Κύπρου.

Γιατί, όμως, ένα τόσο συνταρακτικό θέμα, όπως το πέρασμα από το νησί μας περισσότερων από 50.000 προσφύγων, που ταξίδευαν ύστερα από αιώνες για τη γη των προγόνων τους, αλλά και η εποποιία της κυπριακής συμπαράστασης προς τους Εβραίους κρατουμένους στην Αμμόχωστο έμειναν εκτός «δημόσιας ιστορίας» και  υποβαθμίστηκαν στην Κύπρο; Είναι προφανές ότι κύριος λόγος ήταν οι φιλοαραβικοί και φιλοπαλαιστινιακοί προσανατολισμοί των κυβερνήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας και της κυπριακής κοινωνίας, γενικότερα. Ακόμη και το ΑΚΕΛ, που στήριξε τότε τη διαφυγή των Εβραίων προσφύγων, επέλεξε να μην προβάλλει αυτές τις πτυχές της ιστορίας, παρότι σε αυτό ανήκε ο Πρόδρομος Παπαβασιλείου, που ανέλαβε το κύριο οργανωτικό φορτίο  των συστηματικών δραπετεύσεων και παρότι υπάρχουν μαρτυρίες ότι μέλη της ΠΕΟ και του κόμματος, κατά το 1948-1950, ταξίδεψαν στο Ισραήλ, πρόσφεραν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους και εκπαιδεύτηκαν από τις επαναστατικές εβραϊκές οργανώσεις σε μορφές ένοπλης πάλης. Μάλιστα, το νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ, σε εκδήλωση ευγνωμοσύνης προς τους κατοίκους της Αμμοχώστου, έστειλε ένα σεβαστό χρηματικό ποσό στον δήμαρχο Αδάμ Αδάμαντος, που χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση του Δημοτικού Σταδίου της πόλης. Εκεί στεγάστηκε η «Νέα Σαλαμίνα», που είχε εκδιωχθεί από το ΓΣΕ, ύστερα από τον «ποδοσφαιρικό κυπριακό εμφύλιο», του 1948…

Το βιβλίο της Β. Σελιώτη αναδεικνύει, μέσα από τον κυπριακό Τύπο, τις λαϊκές αντιδράσεις από τις πρώτες αφίξεις προσφύγων (Αύγουστος 1946) μέχρι τη διάλυση των στρατοπέδων, το 1949. Οι πρώτες αντιδράσεις, από την Εκκλησία, τα κόμματα, τα δημαρχεία και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ήταν εντελώς αρνητικές. Στη συνέχεια το κλίμα μεταστράφηκε σε ουδέτερο έως πολύ φιλικό και σε έμπρακτη αλληλεγγύη, ειδικά στους κρατουμένους του «Καράολος καμπ». Σε αυτό συνέβαλαν η μαχητική αντίσταση των Εβραίων κρατουμένων, που έδειξαν ότι επιθυμούσαν τη μετάβασή τους στην Παλαιστίνη και όχι την εγκατάστασή τους στην Κύπρο,  η σκληρή στάση των αποικιακών αρχών απέναντί τους και η άφιξη δεκάδων Ελλήνων Εβραίων, που μετέφεραν πληροφορίες από τη φρίκη του ολοκαυτώματος αλλά και τη συμπαράσταση των προσφύγων στον αγώνα για την Ένωση με την Ελλάδα.

Στα στρατόπεδα της περιοχής Αμμοχώστου, ένα  βήμα πριν από την προαιώνια γη της επαγγελίας, άλλοι Εβραίοι πρόσφυγες απεβίωσαν από τις κακουχίες και τα προηγηθέντα βασανιστήρια στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, άλλοι δεν άντεξαν και αυτοκτόνησαν, άλλοι ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν, άλλοι πρωτοείδαν το φως του κόσμου. Άλλοι, χάθηκαν στα νερά της Μεσογείου, σε μεγάλα ή μικρά ναυάγια.

Εβδομήντα χρόνια αργότερα, οι διενέξεις και οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή εξακολουθούν να δημιουργούν πρόσφυγες, ανθρώπους χωρίς πατρίδα, «λαθρομενάστες», απελπισμένους. Παράλληλες ιστορίες απώλειας της γενέθλιας γης και ιστορίες πόθου και αγώνα για την επιστροφή. «Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα μου πεις, φίλε»… Ιστορίες προσφύγων, αιχμαλώτων, ανθρώπων «σαν κατάντησαν κι αυτοί πραμάτεια». Και ανείπωτες ιστορίες για τη ζωντανή φρίκη, που δεν κουβεντιάζεται…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 21 Ιανουαρίου 2017