«Το δυστυχισμένο αυτό νησί, ξέρει περισσότερο από κάθε ελληνική χώρα τι πικρό φαρμάκι είχε η σκλαβιά. Από αιώνες αλλάζει αφέντη κ’ εξουσιαστή, από τον ένα μπόγια πέφτει στον άλλο τύραννο, από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη. Όλοι τους είναι βγαλμένοι από την ίδια σκληρή κι ανελέητη ράτσα, άκαρδοι, συμφεροντολόγοι, βάρβαροι, είτε έρχονται από την Ανατολή είτε έρχονται από τη Δύση. Θαρρεί κανείς πως όλοι αυτοί οι τύραννοι που βασανίσανε τη φυλή μας την εχθρεύονται τόσο πολύ, γιατί δεν της συγχωρούνε το ότι θέλησε να τους κάνη ανθρώπους, από θηρία που ήτανε πριν, θαρρεί κανένας πως τους αγρίεψε και τους έκανε να λυσσάξουνε το φως που έριξε μέσα στις σκοτεινές σπηλιές τους που κοιμώντανε ναρκωμένοι σαν τις αρκούδες τον χειμώνα.»

Το παραπάνω απόσπασμα, γραμμένο με οργή και οδύνη, του Μικρασιάτη λογοτέχνη και ζωγράφου, Φώτη Κόντογλου, δημοσιεύθηκε στη μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα «Ελευθερία» στις 20 Μαΐου 1956, λίγες μέρες ύστερα από τους απαγχονισμούς των Μιχαλάκη Καραολή και Αντρέα Δημητρίου. Είναι ενδεικτικό της πανελλήνιας συγκίνησης και της φρίκης που προκάλεσαν οι εκτελέσεις των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας και, παράλληλα, της απήχησης του Κυπριακού αγώνα στην ελληνική λογοτεχνία.

Για τον αγώνα της ΕΟΚΑ έγραψαν, το 1955-1959, ποιήματα, χρονογραφήματα ή άρθρα δεκάδες Έλληνες λογοτέχνες. Μόνο στον τόμο που επιμελήθηκε ο ιστορικός Χρήστος Χρηστίδης «Κυπριακοί Αντικατοπτρισμοί. Αθήνα 1955-1959. 100 κείμενα Ελλήνων διανοουμένων για τον αγώνα της Κύπρου» (Αθήνα: Ίδρυμα Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, 2010), ανθολογούνται από τον αθηναϊκό Τύπο του 1955-1959 κείμενα των Λουκή Ακρίτα, Κώστα Βάρναλη, Ηλία Βενέζη, Γιώργου Θεοτοκά, Στράτη Μυριβήλη, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Δ. Ψαθά, κ.ά.. Αλλά και ο Νίκος Καζαντζάκης σχολίασε την κυπριακή επαναστατική έκρηξη στον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης του «Καπετάν Μιχάλη» (1955), ενώ τον Δεκέμβριο του 1955 κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του Γιώργου Σεφέρη, «Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν», με ποιήματα για το νησί, που το οξύ πολιτικό αισθητήριο του διπλωμάτη – ποιητή είχε διατυπώσει σε στίχους πριν από την Πρωταπριλιά του 1955. Από τα αυτοτελή λογοτεχνικά έργα που εμπνεύστηκαν από την ΕΟΚΑ τα γνωστότερα είναι η «Χάλκινη εποχή» του Ρόδη Ρούφου, που κυκλοφόρησε μετά τον Αγώνα, ο «Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες τη φλεγόμενη σπηλιά» του Γιάννη Ρίτσου, που γράφτηκε αμέσως μετά τον ηρωικό θάνατο του Γρηγόρη Αυξεντίου στον Μαχαιρά και τυπώθηκε στον «Κέδρο», τον Μάρτιο του 1957, και το θεατρικό έργο του Αλέξη Πάρνη «Το νησί της Αφροδίτης» που ανεβάστηκε με μοναδική επιτυχία, στη Σοβιετική Ένωση πρώτα, από τον Νοέμβριο του 1960. Πιο άγνωστη στο ευρύ κοινό είναι η ποιητική συλλογή του Μενέλαου Λουντέμη, «Τραγουδώ για την Κύπρο», που κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1956, από τις εκδόσεις «Μόρφωση». Ο Λουντέμης όταν έγραφε με ενθουσιασμό και συγκίνηση για τον αγώνα των Ελλήνων Κυπρίων ήταν πολιτικός εξόριστος στον Άη Στράτη, ενώ την ίδια χρονιά (Μάρτιος 1956) δικάστηκε για την κυκλοφορία της συλλογής διηγημάτων του, «Βουρκωμένες μέρες»: ένα βιβλίο που είχε θεωρηθεί από την Εισαγγελία Αθηνών ως «υπονομευτικόν και αντεθνικόν» και ότι η δημοσίευση και η κυκλοφορία του αποτελούσαν «προπαρασκευαστικάς πράξεις εσχάτης προδοσίας».  (Ο Λουντέμης αθωώθηκε, όμως το βιβλίο κατασχέθηκε…) Μάλιστα, την ημέρα της δίκης του (13 Μαρτίου 1956), τις μέρες που φλεγόταν η Ελλάδα από αντιβρετανικές διαδηλώσεις εξαιτίας της εξορίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και των συνεξορίστων του στις Σεϋχέλλες, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αυγή», το δημοσιογραφικό όργανο της ΕΔΑ, απόσπασμα από την ποιητική του συλλογή «Τραγουδώ για την Κύπρο…». 11 χρόνια ύστερα από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και μόλις επτά από το τέλος του Εμφυλίου, το συναίσθημα που επικρατούσε στην Ελλάδα ήταν η πίκρα και η απογοήτευση από την υποκρισία των «φίλων του άλλου πολέμου»…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 2 Απριλίου 2016