Συμπληρώνονται αυτές τις ημέρες 100 χρόνια από την προσφορά της Κύπρου στην Ελλάδα, στο περιθώριο των διπλωματικών εξελίξεων στα Βαλκάνια μετά την κήρυξη πολέμου από τη Βουλγαρία στη Σερβία και την έξοδό της στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, και τη δεύτερη παραίτηση από την πρωθυπουργία, εντός του 1915, του Ελευθέριου Βενιζέλου, διακηρυγμένου φίλου της Βρετανίας και της Αντάντ. Είχε ήδη προηγηθεί η αποβίβαση χιλιάδων Αγγλογάλλων στρατιωτών στη Θεσσαλονίκη, που ουσιαστικά μετέτρεπε  τη Μακεδονία σε εμπόλεμη ζώνη, υπό τον έλεγχο της Αντάντ.

Η παραίτηση του Ελ. Βενιζέλου (22 Σεπτεμβρίου 1915, παλαιό ημερολόγιο / 4 Οκτωβρίου 1915, νέο ημερολόγιο), που προκλήθηκε από την αδιαλλαξία του βασιλιά Κωνσταντίνου, οδήγησε στον σχηματισμό ολιγομελούς «Οικουμενικής κυβέρνησης» υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, και μέλη επιφανείς αντιβενιζελικούς αλλά και τον Παύλο Κουντουριώτη. Τότε η Βρετανία, επιχειρώντας να κλείσει το ρήγμα που απειλούσε τα συμφέροντα των Συμμάχων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, πρόσφερε εσπευσμένα, μέσω του πρεσβευτή της στην Αθήνα, Φράνσις Έλλιοτ (Sir Francis Elliot), την Κύπρο στην Ελλάδα, με μόνο αντάλλαγμα την ελληνική έξοδο στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, ανεξάρτητα από τυχόν μεταπολεμικά εδαφικά κέρδη της χώρας. Η προσφορά, με ρητή εντολή του υπουργού Εξωτερικών της Βρετανίας, Έντουαρντ Γκρέι (Edward Grey), με την έγκριση της βρετανικής κυβέρνησης, υποβλήθηκε στον Ζαΐμη στις 5/17 Οκτωβρίου 1915 και καθόριζε ότι η Κύπρος θα της μεταβιβαζόταν οποιαδήποτε και εάν ήταν η έκβαση του πολέμου («μοναδική ευκαιρία για την Ελλάδα», όπως τόνισε ο Άγγλος διπλωμάτης). Ο Ζαΐμης επιφυλάχθηκε για την απάντησή του, ζητώντας χρόνο για να δει τον βασιλιά του. Χρειάστηκε 48 ώρες για να τον συναντήσει!!! Στην επίσημη ελληνική απάντηση (ημερομηνία 8/21 Οκτωβρίου 1915) εκφραζόταν η ευγνωμοσύνη της κυβέρνησης Ζαΐμη για την προσφορά της Κύπρου και αναφερόταν: «Τίποτε δεν  της είναι πιο ευάρεστο από αυτή την προσφορά που, ανοίγοντας τις καλύτερες προοπτικές για τις εθνικές βλέψεις, γεμίζει ασφαλώς με χαρά τις καρδιές των Ελλήνων. Όμως, όσο δελεαστική κι αν είναι η εν λόγω προσφορά, δεν μπορεί να αλλάξει τη σοβαρότητα των καταστάσεων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, ούτε να καταστήσει αποτελεσματικότερη τη στρατιωτική βοήθεια που θα ήθελε να μπορούσε να προσφέρει στη Σερβία.» (Από το βιβλίο του Χρίστου Α. Θεοδούλου, «Η Ελλάδα και η Αντάντ», Χανιά 2011, σελ. 267).

Λίγες ημέρες αργότερα (22 Οκτωβρίου / 3 Νοεμβρίου) η κυβέρνηση Ζαΐμη παραιτήθηκε, έχοντας απορρίψει τη μοναδική βρετανική προσφορά για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι δικαιολογίες των «ουδετερόφιλων» (δηλαδή των γερμανόφιλων κύκλων και του παλατιού) ήταν οι κίνδυνοι που θα διέτρεχαν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Τουρκίας και της Βουλγαρίας, εάν η Ελλάδα πολεμούσε εναντίον των χωρών αυτών. Η άποψη αυτή υποστήριζε ότι οι Έλληνες της Κύπρου δεν κινδύνευαν κάτω από τη βρετανική διοίκηση, όποια και αν ήταν η ελληνική επιλογή στρατοπέδου…

Για τις κυπριακές αντιδράσεις θα μιλήσουμε την ερχόμενη εβδομάδα. Σήμερα σημειώνουμε ότι με την απόρριψη της πρότασης του 1915, για πρώτη φορά ελληνική κυβέρνηση πήρε τόσο καθοριστική απόφαση για το μέλλον της Κύπρου. Δύο χρόνια μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, η εδαφική ελληνική επέκταση και η ισχυρή προσωπικότητα του Βενιζέλου είχαν επιβάλει και στη Λευκωσία την άποψη ότι το «εθνικόν κέντρον» είχε το αδιαμφισβήτητο δικαίωμα να καθορίσει τον χρόνο διεκδίκησης της Κύπρου, σε συνάρτηση με τις υπόλοιπες εθνικές προτεραιότητες. Από τις πολλές παραμέτρους ενός από τα λεπτότερα «εσωτερικά» ζητήματα του Κυπριακού, του προβαδίσματος στις αποφάσεις, και πέρα από τη βρετανική υστεροβουλία, υπογραμμίζουμε εδώ, ότι εκείνο που υπαγόρευσε, τελικώς, την απόρριψη της προσφοράς του 1915 δεν ήταν οι «εθνικοί κίνδυνοι» αλλά οι μικροκομματικές ελλαδικές αντιπαραθέσεις και σκοπιμότητες, που οδήγησαν, εξάλλου, και στον «Εθνικό διχασμό». Κάτι που πλήρωσε πολύ ακριβά η Ελλάδα∙ πολύ περισσότερο και ανεπανόρθωτα, όμως, ο έξω Ελληνισμός…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 10 Οκτωβρίου 2015

Η φωτογραφία από την αντιβενιζελική αθηναϊκή εφημερίδα “Εμπρός”