Έφυγε από τη ζωή ο Ανδρέας Γ. Κούτας (1941-2014), ένας  από τους πιο σημαντικούς φωτογράφους της σύγχρονης Κύπρου. Στη μνήμη του αφιερώνω μερικά αποσπάσματα από την ομιλία μου στις 11 Νοεμβρίου 2011 στα εγκαίνια της (τελευταίας) φωτογραφικής έκθεσης του Ανδρέα Κούτα, στο Πολιτιστικό Κέντρο Marfin «Στιγμές από την ιστορία της Κύπρου», που ήταν ταυτόχρονα και βιβλιοπαρουσίαση του φωτογραφικού του λευκώματος που κυκλοφόρησε με επιμέλεια της Μαρίνας Βρυωνίδου-Γιάγκου, Φωτογραφίες Ανδρέα Γ. Κούτα / Andreas G. Koutas Photographs, Tempus Momentum, Λευκωσία: Πολιτιστικό Κέντρο Marfin 2011. Ας είναι αιωνία του η μνήμη.

«Ο Ανδρέας Κούτας το 1963 επέστρεψε στην Κύπρο μετά από σπουδές στη φωτογραφία στη Γλασκώβη. Εργάστηκε για ένα διάστημα στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου και από το 1965 μέχρι το 1978 συνεργάστηκε ως φωτορεπόρτερ με το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Είχε την ευκαιρία να ζήσει από κοντά την πολιτική ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, να καταγράψει ως ώριμος πλέον φωτογράφος τις τραγικές εικόνες του καλοκαιριού του 1974 και των επόμενων πέτρινων χρόνων και να γνωρίσει αποτυπώνοντας την κάθε σπιθαμή της Κύπρου, της ανέμελης και ειρηνικής προκατοχικής περιόδου αλλά και την τραυματισμένη Κύπρο της προσφυγιάς και της μετακατοχικής οδύνης. Ειδικά από την περίοδο του πραξικοπήματος και της εισβολής του 1974, ο Ανδρέας Κούτας, σε συνεργασία με τον Χαράλαμπο Αβδελλόπουλο έχουν εκδώσει το φωτογραφικό λεύκωμα «Κύπρος Μέρες Οργής», ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο εκατοντάδων φωτογραφιών για την τραγωδία του 1974.

Στο λεύκωμα Tempus momentum, οι φωτογραφίες του Ανδρέα Κούτα έχουν κατανεμηθεί σε τέσσερις μεγάλες ενότητες: Στα τοπία και τα μνημεία της Κύπρου, στις στιγμές από την ιστορία του νησιού, στα φωτογραφικά πορτρέτα και στα στιγμιότυπα από την κυπριακή καθημερινότητα.

Για τις φωτογραφίες της πρώτης ενότητας γράφει στο σημείωμά της η Άννα Μαραγκού: «Κανείς μέχρι σήμερα, πιστεύω, εκτός από τον Ανδρέα Κούτα, δεν έχει καταφέρει να αποτυπώσει φωτογραφικά τη δύναμη των προμαχώνων της Λευκωσίας, ούτε το βάθος και το μυστήριο που αποπνέει το κεντρικό πέρασμα της Πύλης Αμμοχώστου. Οι φωτογραφίες του είναι αναγνώσματα, βιβλία ανοικτά: Όποιος μπορεί και θέλει πραγματικά να τις διαβάσει, καταλαβαίνει. Οι φωτογραφίες του οντά στο κονάκι του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου μεταφέρουν τον αναγνώστη νοερά στην εποχή της Τουρκοκρατίας, γιατί είναι τραβηγμένες στη σωστή στιγμή, στον κατάλληλο φωτισμό, και από την κατάλληλη οπτική γωνία. Από αυτές τις φωτογραφίες δεν λείπει απολύτως τίποτα, παρά μόνο ο λυπητερός ήχος από το ούτι.» Σε αυτή την ενότητα, στα τοπία και τα μνημεία ο Κούτας εκθέτει φωτογραφίες από μια Κύπρο των αστικών κέντρων που έφυγε χωρίς επιστροφή, ή που παραμένει ένα παραμυθένιο απολίθωμα στην ορεινή Κύπρο με τους λιγοστούς κατοίκους να αναμένουν το βιολογικό τέλος. Η νοσταλγία για τον απωλεσθέντα παράδεισο των εικόνων των προηγούμενων δεκαετιών είναι πανταχού παρούσα, όπως και η διάχυτη ομορφιά και το μεγαλείο των τοπίων της κυπριακής φύσης που αναδεικνύει εκπληκτικά ο φακός του Ανδρέα Κούτα. Στεκόμαστε στις φωτογραφίες της Άλωνας, του ποταμού Διαρίζου, του φράγματος της Αρμίνου και του ανοιξιάτικου κυπριακού τοπίου με τις ανθισμένες αμυγδαλιές. Από τα μνημεία και τις αρχαιότητες εκτός από όσα υποδεικνύει η Άννα Μαραγκού σημειώνω μια σειρά επιβλητικών φωτογραφιών των κυπριακών μοναστηριών, των κάστρων του Πενταδακτύλου, του Πέλλα Πάις και του κερυνειώτικου λιμανιού και δυο ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Πλατείας Μεταξά, στη Λευκωσία της δεκαετίας του 1960. Το κυπριακό τοπίο άσπιλο, αμόλυντο και απόλυτα ειρηνικό.

Στην επόμενη ενότητα δημοσιεύονται φωτογραφίες του Ανδρέα Κούτα από τον Αύγουστο του 1964 και τα αποτελέσματα των τουρκικών βομβαρδισμών στην Τηλλυρία: τις καταστροφές σε κτίρια και τα απανθρακωμένα ανθρώπινα κορμιά από τις βόμβες ναπάλμ. Από την περίοδο 1964-1974 επιλέχθηκαν φωτογραφίες από παρελάσεις, επισκέψεις του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου σε μεικτά χωριά, συνομιλίες του με Τουρκοκύπριους χωρικούς. Ακόμη, φωτογραφίες από επισκέψεις του στρατηγού Γρίβα και άλλων πρωταγωνιστών της δεκαετίας του 1960, αλλά και από περιστατικά της ταραχώδους περιόδου του 1971-1974.

Η τουρκική εισβολή του 1974 και οι τραγικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν έδωσε στον Α. Κούτα, έμπειρο πλέον φωτογράφο, την ευκαιρία να δημιουργήσει μια σειρά από συγκλονιστικές φωτογραφίες του πολεμικού ολέθρου και της ανθρώπινης οδύνης. Από το πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου ξεχωρίζουν ορισμένες σπάνιες φωτογραφίες του κατεστραμμένου Προεδρικού μεγάρου, που τραβήχθηκαν από ελικόπτερο. Αντίστοιχες εικόνες βιβλικής καταστροφής καταγράφουν τα αποτελέσματα που προκάλεσαν οι τουρκικοί βομβαρδισμοί της στην Αμμόχωστο, κυρίως, αλλά και στη Λευκωσία. Σωροί ερειπίων, πολυόροφα κτίρια και ξενοδοχεία υπό κατάρρευση, κατεστραμμένες εκκλησίες και νοσοκομεία, η αντίθεση με τον κύκνο να λικνίζεται στη δεξαμενή της Μακεδονίτισσας, μέσα σε χαλάσματα. Οι οδυνηρές σκηνές που εκτυλίσσονταν κατά την υποδοχή των αιχμαλώτων καταγράφονται σε μια σειρά φωτογραφιών, όπου περισσεύει ο ανθρώπινος πόνος και ο σπαραγμός από την εναγώνια αναζήτηση και προσμονή των αγαπημένων προσώπων, την αναμονή πληροφοριών και ειδήσεων, τη συνάντηση με τους έγκλειστους ύστερα από μήνες χωρισμού. Ορισμένες από τις φωτογραφίες του Κούπα από την Ξενοδοχειακή Σχολή, όπου γινόταν η υποδοχή των αιχμαλώτων έχουν καταγραφεί στο συλλογικό μας υποσυνείδητο σαν σκηνές παγκύπριου δράματος. Και ύστερα, η τραγωδία των οικογενειών των αγνοουμένων και των πεσόντων, με τις μαυροφορεμένες γυναίκες με τις φωτογραφίες των συγγενών τους, οι πρόχειροι σταυροί των τάφων των στρατιωτών στο κοιμητήριο της Λακατάμιας, ο Τύμβος της Μακεδονίτισσας, η ζωή στους προσφυγικούς συνοικισμούς, οι μεγάλες αντιαμερικανικές και αντιβρετανικές διαδηλώσεις στη Λευκωσία, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1974.

Στα πορτρέτα του Ανδρέα Κούτα συγκαταλέγονται ορισμένες αριστουργηματικές φωτογραφίες: Η Μελίνα Μερκούρη με τον Ζυλ Ντασέν σκυθρωποί στο Μουσείο Αγώνος το 1964, ο Φρίξος Πετρίδης να αστειεύεται με τη Ζωή Λάσκαρη σε στούντιο του ΡΙΚ, την ίδια εποχή και οι πολιτικοί πρωταγωνιστές των πρώτων δεκαετιών ζωής της Κυπριακής Δημοκρατίας σε άγνωστες φωτογραφίες τους. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος σε ένα σπανιότατο στιγμιότυπο να τρώει κούπα. Άνθρωποι της τέχνης, όπως ο Τάσος Στεφανίδης, ο Ανδρέας Λαδόμματος, ο Ανδρέας Καραγιάν, ο Κκάσιαλος, ο Καλλίνικος Σταυροβουνιώτης. Μοναδικές φωτογραφίες ανδρών και γυναικών, κυρίως ηλικιωμένων, στους προσφυγικούς καταυλισμούς, όπου περισσεύει ο πόνος, τα ερωτήματα, η αγωνία για το αύριο.

Στις «στιγμές της καθημερινότητας» ο Ανδρέας Κούτας σε μια σειρά φωτογραφιών από τις ασχολίες της αγροτικής ζωής συνεχίζει τη λαμπρή παράδοση του Ρένου Ευρυβιάδη – Wideson και του Γιώργου Λανίτη, σε αυτό που θα τολμούσαμε να ονομάσουμε φωτογραφική κυπριακή ηθογραφία. Είναι φωτογραφίες που αποτυπώνουν στις δεκαετίες του 1960 και το 1970 στιγμιότυπα από τη ζωή στην ύπαιθρο όπως αυτή γραφόταν μονότονα και απαράλλακτα τους προηγούμενους αιώνες στον τόπο μας, από την εποχή του Ησιόδου. Ίσως η πιο συγκινητική ενότητα της έκθεσης, εξίσου διαχρονική όπως τα τοπία και τα αιωνόβια μνημεία.

(…) Η κάθε μια φωτογραφία του Ανδρέα Κούτα από την Κύπρο των τελευταίων πενήντα χρόνων είναι μια πρόκληση και ένα απέραντο ανοικτό βιβλίο για τον καθένα μας. (…)»