Συμπληρώθηκαν στις 10 Μαΐου, εξήντα χρόνια από τον απαγχονισμό στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, την Πέμπτη της Διακαινησίμου του 1956, των αγωνιστών της ΕΟΚΑ Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Σήμερα, θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις εκδηλώσεις της συγκίνησης και της λαϊκής οργής στην Ελλάδα από τις δύο εκτελέσεις.

Οι μαζικές λαϊκές αντιδράσεις εμφανίστηκαν από την ανακοίνωση της απόφασης για απαγχονισμό του Μιχαλάκη Καραολή, στις 28 Οκτωβρίου 1955, 15η επέτειο του «ΟΧΙ» του 1940. Η φωτογραφία του σιδεροδέσμιου Καραολή με το μελαγχολικό χαμόγελο και η ιστορία του απόφοιτου της Αγγλικής Σχολής που ονειρευόταν να σπουδάσει γιατρός στην Αγγλία, αλλά εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ και καταδικάστηκε άδικα, με κακοδικία, για ένα φόνο που δεν διέπραξε, είχαν συγκινήσει την κοινή γνώμη.  Η άγαρμπη βιασύνη του Χάρντινγκ και των δικαστικών αποικιακών αρχών, που δυο μόλις βδομάδες ύστερα από την πρωτόδικη απόφαση, απέρριψαν την έφεση του Καραολή, φούντωσε τις αντιδράσεις. Στα μέσα Νοεμβρίου του 1955, με πρωτοβουλία της «Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών» ξεκίνησε πανελλήνια σταυροφορία συγκέντρωσης υπογραφών, με τη βοήθεια του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, στα πρότυπα του κυπριακού ενωτικού δημοψηφίσματος του 1950. Στους ναούς και στα προσκοπικά κέντρα οι Έλληνες και Ελληνίδες κλήθηκαν να προσυπογράψουν την αξίωση για απελευθέρωση του Καραολή («διότι εκτός του ότι είναι αθώος, η μόνη κατηγορία εναντίον του είναι ότι αγαπά την ελευθερίαν και μισεί την ξενικήν καταπίεσιν»). Το κείμενο (το υπέγραψαν 1.756.805 πρόσωπα) εστάλη στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Τα ψηφίσματα διαμαρτυρίας ιδρυμάτων, συλλόγων, φορέων και οργανώσεων συνεχίστηκαν, και μετά την καταδίκη σε θάνατο και δεύτερου αγωνιστή, του Ανδρέα Δημητρίου. Από τις πιο συγκινητικές εκδηλώσεις ήταν η προσφορά αρκετών Ελλήνων να αντικαταστήσουν στο ικρίωμα τον Μ. Καραολή…

Η εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και των τριών συνεξορίστων του έριξε λάδι στη φωτιά και οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν με το αιματοκύλισμα της μεγάλης αντιβρετανικής διαδήλωσης διαμαρτυρίας στην Αθήνα, στις 9 Μαΐου 1956, παραμονή των απαγχονισμών. Από τα αστυνομικά πυρά σκοτώθηκαν τρεις διαδηλωτές, ενώ δεκάδες διαδηλωτές και αστυνομικοί τραυματίστηκαν στις άγριες συγκρούσεις. Λίγες μέρες αργότερα εξέπνευσε από τα τραύματά του και ένας νεαρός αστυφύλακας που τραυματίστηκε στις διαδηλώσεις, τις πιο αιματηρές ύστερα από τα «Δεκεμβριανά» του 1944. Ανάλογου πάθους διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την Αστυνομία έγιναν σε δεκάδες ελληνικές πόλεις. Από την πλευρά του, ο Έλληνας υπουργός Εσωτερικών υποστήριξε ότι στη διαδήλωση είχαν εισέλθει «αναρχικά στοιχεία», κάποιοι με όπλα, ενώ δήλωσε ότι ένας από τους τρεις φονευθέντες αθώους διαδηλωτές «είχε φάκελον διά κομμουνιστικήν δράσιν»…

Τις επόμενες μέρες, δεκάδες Έλληνες, διαμαρτυρόμενοι για τους απαγχονισμούς, επέστρεψαν τα παράσημα που τους είχαν δοθεί για τη βοήθειά τους σε Βρετανούς στρατιώτες στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ανάμεσά τους, και ο τότε υπουργός Γεωργίας, Ευάγγελος Αβέρωφ, τιμηθείς με τον τίτλο του Ο.Β.Ε..

Συμβολική ήταν η απόφαση, στις 11 Μαΐου 1956, του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων, να μετονομασθεί μικρό τμήμα της οδού Λουκιανού, στο Κολωνάκι, όπου στεγαζόταν και το μέγαρο της βρετανικής πρεσβείας, σε οδό Μιχ. Καραολή και Ανδρ. Δημητρίου. Ήταν μια ηχηρή προσβολή στους «φίλους του άλλου πολέμου», που την ακολούθησαν δεκάδες δήμοι σε όλη την Ελλάδα, μετονομάζοντας δρόμους, συνήθως με ονόματα Βρετανών πολιτικών, σε Καραολή και Δημητρίου. Σε πρόσφατο βιβλίο του ο Κρίτων Σαλπιγκτής (Λευκωσία: Αιγαίον 2014) κατέγραψε 193 οδούς, πλατείες και λεωφόρους στην Ελλάδα που φέρουν τα ονόματα των Καραολή και Δημητρίου. Σύμφωνα με τον Σαλπιγκτή, το μόνο ιστορικό πρόσωπο που έχει τιμηθεί στην Ελλάδα με περισσότερα οδωνύμια είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Είναι ένα εντυπωσιακό στοιχείο που δείχνει πόσο συγκλόνισαν τον ελληνικό λαό οι δύο πρώτες αγχόνες της Λευκωσίας. Οι Καραολής και Δημητρίου ήταν οι εθνικοί ήρωες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Το γιατί και πώς ξεχάστηκαν (ή «θάφτηκαν») είναι μια άλλη ιστορία…

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. “Ο Φιλελεύθερος” στις 14 Μαΐου 2016

Ενδεικτικό της λαϊκής συγκίνησης για τους απαγχονισμούς των Καραολή και Δημητρίου είναι τα δεκάδες σκίτσα διαμαρτυρίας και πένθους που εντοπίζονται σε ελλαδικές εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Εδώ, από τη συλλογή μου, το εξώφυλλο μιας λαϊκής συλλογής ποιημάτων που κυκλοφόρησαν στην Αθήνα με τα “πονεμένα τραγούδια” για τους Καραολή και Δημητρίου. Η μαυροφορεμένη αλυσοδεμένη Κύπρος συνοδεύει τους δύο ήρωες στις αγχόνες, όπου τους αναμένει η σπαθοφόρος (για να θραύσει τα κυπριακά δεσμά) Ελλάδα, με φόντο τον Παρθενώνα…