Η επέτειος της 25^ης Μαρτίου που θα τιμηθεί την ερχόμενη βδομάδα, μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε και τους Κύπριους αγωνιστές της επανάστασης του 1821. Για το σύνολο των Κυπρίων που πήραν μέρος στον ξεσηκωμό του 1821 η ιστορική έρευνα δεν μπορεί ακόμη να αποφανθεί με απόλυτη βεβαιότητα, αφού δεν έχει ολοκληρωθεί η εξαντλητική μελέτη των αρχειακών πηγών. Οι μετριότεροι υπολογισμοί τους καταμετρούν σε τέσσερις έως έξι εκατοντάδες, χωρίς να αποκλείεται να πλησιάζουν τους χίλιους. Κύπριοι αγωνιστές εντοπίζονται σε διάφορες μάχες και περιόδους της επανάστασης, τόσο στις χερσαίες επιχειρήσεις όσο και στον αγώνα στη θάλασσα. Στο Μεσολόγγι, στο μνημείο που έχει αναγερθεί από το 2006 στον «Κήπο των Ηρώων» της ιεράς πόλης της Δυτικής Ελλάδας, καταγράφονται σε μια πλάκα τα ονόματα έξι Κυπρίων αγωνιστών που πολέμησαν στις πολιορκίες της πόλης. Για τους δύο,  τον Γιαννή Πασαπόρτη και τον (Χατζη) Χριστόδουλο Κοκκινόφτα γνωρίζουμε την καταγωγή αλλά και πολλούς απογόνους τους: Ο πρώτος είναι από την Κοίλη της Πάφου και ο δεύτερος από τη γειτονική Τσάδα. Για τον Πασαπόρτη είχαμε ξαναγράψει σε αυτή τη στήλη, πριν από αρκετά χρόνια: Επέστρεψε στη γενέτειρά του φορώντας φουστανέλλα και τσαρούχια και εκεί απεβίωσε, το 1890. Σύμφωνα με τον Λοΐζο Φιλίππου, «απετέλει το αντικείμενον του θαυμασμού των συγχωρίων του, εις τους οποίους διηγείτο μ’ εύλογον υπερηφάνειαν τας θυσίας και τους αγώνας του». Όπως ήταν φυσικό, πυρήνας των αφηγήσεών του ήταν η φοβερή πείνα από την οποία δοκιμάστηκε ο Κύπριος αγωνιστής μαζί με τους υπόλοιπους «ελεύθερους πολιορκημένους» στο Μεσολόγγι. Αγαθή συγκυρία επέτρεψε να έχει σωθεί μέχρι τις μέρες μας ένα κειμήλιο από τα προσωπικά αντικείμενα του Κύπριου αγωνιστή: Ένας «χειρόμυλος» που πέρασε από χέρι σε χέρι και σήμερα ανήκει στην απόγονο του Πασαπόρτη, Κλεοπάτρα Χρ. Σοφιανού.

Ο «μύλος» του Γιαννή Πασαπόρτη, ένα από τα ελάχιστα αντικείμενα Κυπρίων αγωνιστών του 1821 που έχουν διασωθεί, πριν από λίγες βδομάδες παρουσιάστηκε στο κοινό της Λευκωσίας στην Έκθεση κειμηλίων με τίτλο «Η προσφορά των Κυπρίων στους Αγώνες του Έθνους από την επανάσταση του ’21 στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο». Αν και οι νοικοκυρές στην οικογένεια του Πασαπόρτη τον χρησιμοποιούσαν στην κουζίνα τους, δεν ήταν ένας απλός οικιακός μύλος, αλλά τον είχε φέρει ο αγωνιστής από την ελεύθερη Ελλάδα για να αλέθει την πυρίτιδα για το καριοφίλι του (που δυστυχώς χάθηκε στο πέρασμα του χρόνου).

Ο «χειρόμυλος» του Πασαπόρτη στολίζει εδώ και μερικές μέρες τις προθήκες του Βυζαντινού Μουσείου και της Πινακοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ΄, όπου διαμορφώνεται ένας ειδικός εκθεσιακός χώρος για την κυπριακή συμβολή στους ελληνικούς πολέμους, από το 1821 μέχρι το 1940. Είναι ένα πολύτιμο μουσειακό αντικείμενο, η διάσωση του οποίου προκαλεί αισιοδοξία ότι θα μιμηθούν και άλλοι την ευγενική χειρονομία των απογόνων του αγωνιστή του 1821 από την Κοίλη. Ειδικότερα, πρέπει επιτέλους να τους ακολουθήσουν όσοι δεν κατάφεραν, πενήντα χρόνια ύστερα από την ίδρυση της Εθνοφρουράς και σαράντα χρόνια ύστερα από την τουρκική εισβολή του 1974, να δημιουργήσουν ένα λιτό και σεμνό μουσείο της σύγχρονης στρατιωτικής ιστορίας της Κύπρου.

Δημοσιεύθηκε στην εφημ. “Ο Φιλελεύθερος” στις 22 Μαρτίου 2014.