Από τις πιο οδυνηρές πτυχές των γεγονότων που ακολούθησαν την τουρκική εισβολή είναι τα μαρτύρια του άμαχου πληθυσμού, του απλού κόσμου της Κύπρου, στα χέρια των εισβολέων. Ουσιαστικά επρόκειτο για ένα πικρό μακρύ συναξάρι μαρτυρολογίου: Σύλληψη, φυλάκιση, ομαδικές και ατομικές εκτελέσεις αόπλων παραδοθέντων στρατιωτών και αμάχων, βασανιστήρια, ληστείες και λεηλασίες, εκτοπισμός, στέρηση φαγητού, νερού και ύπνου, κτηνώδεις βιασμοί ανυπεράσπιστων γυναικών και κοριτσιών. Ένα πλήθος ωμοτήτων και μεσαιωνικού τύπου αγριοτήτων που απαρτίζουν τις πιο αποτρόπαιες σελίδες ενός πολέμου.

Με βάση τη βιβλιογραφία, τον Τύπο της εποχής και τις μαρτυρικές καταθέσεις στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας του 1974-1975, δημοσιευμένες ή ανέκδοτες, τεκμαίρεται ότι οι Ορθόδοξοι κληρικοί ήταν μια κατηγορία Ελλήνων Κυπρίων στην οποία επιφυλάχθηκε άγρια μεταχείριση από τα τουρκικά στρατεύματα και τους άτακτους φανατικούς Τουρκοκύπριους – στελέχη των παραστρατιωτικών ομάδων που βοήθησαν τον στρατό εισβολής. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, από όσους κληρικούς συνελήφθησαν ή εγκλωβίστηκαν στα χωριά τους, κακοποιήθηκαν βάναυσα κατ’ εξακολούθηση, χωρίς να έχουν προκαλέσει ή να έχουν βλάψει κάποιον. Προφανής σκοπός ήταν η ψυχολογική και σωματική εξουθένωση των κληρικών, ώστε να κατατρομοκρατηθεί και το ποίμνιό τους για να διευκολυνθούν τα διχοτομικά τουρκικά σχέδια.

Στο πρόσφατό μου άρθρο «Από τα βασανιστήρια των αμάχων στα χέρια του σύγχρονου Αττίλα: Τα μαρτύρια των κληρικών», που δημοσιεύθηκε στον τόμο Ανδρέας Π. Ζαχαρίου – Ματθαίος Γ. Ματθαίου (επιμ.), Κύπρος αιμάσσουσα. Πενήντα έτη (1974-2024) από την τουρκική εισβολή και κατοχή της νήσου, Ιδάλιο: Ιερά Μητρόπολις Τριμυθούντος, 2025, σσ. 107-134, παρουσιάστηκαν συνοπτικά ορισμένα από τα ανείπωτα μαρτύρια που υπέστησαν μια μεγάλη αριθμητικά ομάδα ταπεινών Κυπρίων κληρικών, που αναδείχθηκαν διά πυρός και σιδήρου σε αθλήσαντες νεομάρτυρες και των οποίων τα βασανιστήρια συναρθρώνουν αρκετές από τις σελίδες του σύγχρονου μαρτυρολογίου του 1974. Συνολικά, τρεις  ιερείς δολοφονήθηκαν με μαρτυρικό θάνατο: ο π. Επιφάνιος Ιωάννου, από το Μηλικούρι, ιερέας της Αγκαστίνας, ο παπά Ιωακείμ Φιλίππου, ιερέας του ναού του Αγίου Γεωργίου Τρικώμου, από το Διόριος της επαρχίας Κερύνειας και ο Παπαχρυσόστομος Χριστοφή Καραγιώργη, από τον Δαυλό. Άλλοι δύο ηλικιωμένοι κληρικοί απεβίωσαν ΄στις ελεύθερες περιοχές λόγω των φρικτών βασανιστηρίων που υπέστησαν ως εγκλωβισμένοι, ο Παπαγεώργιος Αθανασίου, 76 ετών, ιερέας στο Παλαίκυθρο και ο ιερέας της Άσσιας Ηλίας Παπαλεοντίου, 85 ετών, Τέλος, ένας 27χρονος, το 1974, διάκονος από την Επτακώμη, ο Βασίλης Γιάννακα, παραμένει μέχρι σήμερα αγνοούμενος. Αρκετοί άλλοι αιχμαλωτίστηκαν και δώδεκα από αυτούς μεταφέρθηκαν σιδερόδεσμιοι στις τουρκικές φυλακές και υποβλήθηκαν σε μαρτύρια και εξευτελισμούς από τον τουρκικό στρατό, τόσο στην Κύπρο όσο και στις φυλακές στην Τουρκία. Τέλος, άγνωστος αριθμός ιερωμένων, που πιθανότατα ισούται με το σύνολο των κληρικών που έμειναν εγκλωβισμένοι για μικρό ή μεγαλύτερο διάστημα στα χέρια του στρατού εισβολής και των ένοπλων ομάδων φανατικών Τουρκοκυπρίων κακοποιήθηκε. Είναι ένα κεφάλαιο που συμπληρώνει τις υπόλοιπες επώδυνες πτυχές του 1974, μαζί με όσα υπέστη το πλήθος των υπολοίπων αθώων θυμάτων των ωμοτήτων της τουρκικής εισβολής.

Το πλήρες άρθρο μπορείτε να το βρείτε στον τόμο των Πρακτικών του συνεδρίου και στη σελίδα μου στο Academia.edu https://www.academia.edu/142970243/Από τα βασανιστήρια των αμάχων

Δημοσίευμα της εφ. ¨Ο Φιλελεύθερος”, της 3ης Σεπτεμβρίου 1974 για τα βασανιστήρια που υπέστη ο π. Γεώργιος Αθανασίου, ιερέας του Παλαίκυθρου. Δυο μέρες μετά το δημοσίευμα ο ιερέας, που νοσηλευόταν στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, απεβίωσε από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια.