Συμπληρώνονται σήμερα 60 χρόνια από την έναρξη των δεκεμβριανών συγκρούσεων στην Κύπρο το 1963. Για την επέτειο παραθέτω ορισμένα ιστορικά τεκμήρια που φωτίζουν ελάχιστες μόνο πτυχές των γεγονότων και ελπίζω να δώσουν το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα.

Πρώτα, η επίσημη αστυνομική ανακοίνωση για το επεισόδιο στην οδό Ερμού, κοντά στο “Χάνι του Συμεού” και το σωματείο του “Ολυμπιακού”, στις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες της 21ης Δεκεμβρίου 1963 (μετά τις 02.00), με αποτέλεσμα τον θάνατο του 25χρονου Ζεκκί Χαλίλ και της Σαλιχέ Χασάν, γνωστής ως Τζεμαλιέ. Πηγή: Αρχείο Ανακοινωθέντων, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία.

Την ένταση προσπάθησαν να κατασβήσουν οι πρόεδρος Μακάριος και αντιπρόεδρος Φαζίλ Κουτσιούκ με κοινή εμφανίσεις (επισκέφθηκαν τη Δευτερά και τη Λακατάμια στις 21 Δεκεμβρίου), φωτογραφίσεις και συσκέψεις τους από τις 21 μέχρι και τις 24 Δεκεμβρίου. Ακολουθεί μια από τις κοινές τους δηλώσεις, όπως δημοσιεύθηκε στον κυπριακό Τύπο στις 24 Δεκεμβρίου 1963 (εδώ από την εφημ. Χαραυγή).

Μια ενδιαφέρουσα εικόνα για τις πρώτες αντιδράσεις του τουρκοκυπριακού Τύπου για το περιστατικό της οδού Ερμού καταγράφει το παρακάτω δημοσίευμα της εφημ. Χαραυγή, φ. 22 Δεκεμβρίου 1963,

Από την πλευρά του ελληνοκυπριακού Τύπου οι αντιδράσεις ήταν τις πρώτες ημέρες αρκετά συγκρατημένες, δείγμα και της διαφορετικής νοοτροπίας και του ήθους της δημοσιογραφίας προ εξηκονταετίας. Από τις 23 Δεκεμβρίου εμφανίζεται στην εφημ. “Ελευθερία” ο όρος “στασιασταί”, ο οποίος καθιερώνεται αμέσως. Ήδη είχαν εμφανιστεί και επιθετικές αναφορές ή υπαινιγμοί, όπως η σάτιρα του “Διογένη”, στην πρώτη σελίδα της εφημ. “Φιλελεύθερος” της 22ας Δεκεμβρίου 1963, όπου χωρίς να κατονομάζονται, φωτογραφίζονται με τις σχετικές απειλές οι …”σύνοικοι”.

Τις επόμενες ημέρες, όμως, το κλίμα αλλάζει. Οι εφημερίδες κατακλύζονται από πρωτοσέλιδες φωτογραφίες πτωμάτων και τις ειδήσεις από τις κηδείες των θυμάτων ενώ καθοριστικό γεγονός υπήρξε η αποχώρηση του Κουτσιούκ και των άλλων Τουρκοκυπρίων πολιτειακών παραγόντων από τα αξιώματά τους στην Κυπριακή Δημοκρατία. Το κύριο άρθρο της έγκυρης εφημ. “Ελευθερία”, ανήμερα των Χριστουγέννων απεικονίζει τη νέα πραγματικότητα: “Υπέστημεν απρόκλητον επίθεσιν” με θύτες τους “φανατικούς Τούρκους”. Παράλληλα, στις στήλες των ελληνικών εφημερίδων της Λευκωσίας γίνεται λόγος για “κτήνη και βαρβάρους” – ειδικά όταν δημοσιεύονται φωτογραφίες από κατακρεουργημένα πτώματα. Μερικές μέρες αργότερα θα χαραχθεί και η “Πράσινη γραμμή”…

Επιλογικά, μια από τις πιο γνωστές φωτογραφίες, στην περιοχή της Ομορφίτας, ενδεικτική της προχειρότητας και της έλλειψης οργάνωσης των πρώτων ωρών της σύγκρουσης. (Πηγή: προσωπική συλλογή μου)