Αντί αποχαιρετισμού στον κορυφαίο Κύπριο αρχαιολόγο Βάσο Καραγιώργη (1929-2021), που έφυγε από τη ζωή χθες, 21 Δεκεμβρίου 2021.

Είναι γνωστός ο παγκύπριος συναγερμός που ακολούθησε το ελληνικό «Όχι» και την έκρηξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940. Ο ενθουσιασμός που επικράτησε σε όλη την Κύπρο οδήγησε στη διεξαγωγή μαζικών εθνικών εράνων υπέρ της αγωνιζόμενης Ελλάδας σε κάθε γωνιά του νησιού. Μια (από τις πολλές) παγκύπρια πρωτοβουλία για τη συγκέντρωση χρηματικών εισφορών για την Ελλάδα, τον χειμώνα του 1940-1941, ήταν ο έρανος για τα «Παιδιά των Ηρώων», που οργάνωσαν οι μαθητές και οι μαθήτριες του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Με έκκλησή της, που εστάλη σε όλα τα σχολεία της Κύπρου, στα μέσα Δεκεμβρίου 1940, αμέσως μετά την είδηση της κατάληψης του Αργυροκάστρου από τον ελληνικό στρατό, η «Μαθητική Επιτροπεία» του Παγκυπρίου Γυμνασίου ζήτησε τη διεξαγωγή εράνων για την οικονομική ενίσχυση των παιδιών των Ελλήνων στρατιωτών, χρησιμοποιώντας το συναισθηματικό όπλο των επικείμενων εορτών των Χριστουγέννων και της θαλπωρής των μετόπισθεν, σε αντίθεση με όσα βίωναν οι φαντάροι στο μέτωπο. Στο Αρχείο του Παγκυπρίου Γυμνασίου έχει διασωθεί μέρος της σχετικής αλληλογραφίας από δεκάδες χωριά της Κύπρου. Ένα από τα σχολεία που ανταποκρίθηκαν ήταν και το Αρρεναγωγείο Τρικώμου, που πρόσφερε στους μαθητικούς εράνους μία λίρα, 19 σελίνια και 3 ½ γρόσια. Έγραφαν στην επιστολή τους οι μικροί μαθητές του Αρρεναγωγείου Τρικώμου:

Τρίκωμον τη 19-12-940

Αγαπητοί συμμαθηταί του Παγκ. Γυμνασίου,

Μέσον του διευθυντού του Αρρεναγωγείου μας επήραμεν την έκκλησίν σας προς συλλογήν εράνων για τα παιδιά των αγωνιστών μας και σας συγχαίρομεν διά την ευγενή πρωτοβουλίαν σας.

Χωρίς να χάσωμεν καιρό σχηματίσαμεν επιτροπήν συλλογής εράνων και επεδόθημεν με ζήλο στο έργον μας. Μαζέψαμεν σε λίγες μέρες το ποσόν £ [κενό] το οποίον σας στέλλομε για να διαβιβάσετε στον Μεγάλον της Ελλάδος μας Κυβερνήτη για να το μοιράση στα αδέλφια μας που δεν θάχουν τα Χριστούγεννα τους πατέρες τους με την διάπυρον ευχή μας γρήγορα να επιστρέψουν οι πατέρες τους στεφανωμένοι με τον αμάραντο της νίκης στέφανο.

Με συγκίνησι και περιφάνεια που αντανακλά και σ’ εμάς τα μικρά Ελληνόπουλα είδαμεν ότι ομάδα της Στ΄ τάξεως του Γυμνασίου μας ενεγράφη στο καταρτιζόμενον Εθελοντικόν Κυπριακόν σώμα για να πολεμήση τον απαίσιον δολοφόνο των αθώων παιδιών της πατρίδος μας. Σας στέλλομεν τα θερμά μας συγχαρητήρια και σας ευχόμεθα να γυρίσετε νικηταί στην ωραία μας πατρίδα. Τι κρίμα που δεν είμεθα και μεις μεγάλοι για να δώσουμεν και την τελευταία σταγόνα του αίματός μας για την γλυκεία μας πατρίδα.

Διά τους μαθ. Αρρεναγ. Τρικώμου

Η Επιτροπή εράνων

Παναγιώτης Χρ. Σεργίδη

Βάσος Καραγιώργη

Ανδρέας Χρ. Παντελή

Ανδρέας Κωστή

Γεώργιος Δημητρίου

Ο δεύτερος στη σειρά των μελών της επιτροπής εράνων, που υπογράφει ως Βάσος Καραγιώργη είναι ο κατοπινός κορυφαίος Κύπριος αρχαιολόγος. Η επιστολή είναι πιθανότα το παλαιότερο έγγραφο που σώζεται με το όνομά του και δεν αποκλείεται να γράφτηκε από τον ίδιο. Ο πρώτος (Παναγιώτης Χρ. Σεργίδης) είναι ένας άλλος απουδαίος πνευματικός άνθρωπος του νησιού μας, ο φιλόλογος Παναγιώτης Σέργης (1929-2001). Μερικά χρόνια αργότερα, οι δύο Τρικωμίτες συμμαθητές και παιδικοί φίλοι θα συνέδεαν το όνομά τους όσο λίγοι με τη Σαλαμίνα: ο Καραγιώργης ήταν ο αρχαιολόγος που ανέδειξε την αρχαία πόλη και ο Σέργης ο άνθρωπος που ανέβασε ξανά τραγωδίες στο αρχαίο θέατρό της.

Στο Αρχείο του Παγκυπρίου Γυμνασίου όπου διασώζεται η επιστολή, σώζεται και ένας κατάλογος με τίτλο «Εισφοραί του Αρρεναγωγείου Τρικώμου υπέρ των παιδιών των αγωνιστών της Ελλάδος. Τάξεως Ε΄ και Στ΄». Πρώτος από έναν κατάλογο 23 αγοριών είναι ο Βάσος Καραγιώργη. Εισέφερε ένα σελίνι και τεσσεράμιση γρόσια.

Το έγγραφο το δημοσίευσα στο άρθρο μου «Από την ιστορία των εθνικών εράνων στην Καρπασία (1897-1944)», στον τόμο Καρπασία. Πρακτικά Α’ Επιστημονικού Συνεδρίου «Ες γην των Αγίων και των Ηρώων», Λεμεσός 2010, σσ. 273-294. Τον τόμο των Πρακτικών είχε παρουσιάσει ο αείμνηστος Βάσος Καραγιώργης στον «Φιλελεύθερο», στις 17 Ιανουαρίου 2010. Του είχα τηλεφωνήσει τότε, με την ελπίδα να θυμόταν κάτι περισσότερο από τον έρανο του 1940. Και μου είχε αφηγηθεί τα εξής:

«Θυμάμαι το βράδυ που έσπασα τον κουμπαρά μου και πήρα το περιεχόμενό του, ένα σελίνι και τεσσεράμιση γρόσια και τα πρόσφερα όλα στον έρανο. Τα είχα μαζέψει κυρίως το καλοκαίρι του 1940, μαζεύοντας «ροβόφυλλα» (φλούδες ροδιών), που τα ξηραίναμε και τα πωλούσαμε μισό γρόσι την οκά. Χρειάζονταν πολλές ξηρές φλούδες για να ζυγίσουν μια οκά. Τις πωλούσαμε σε μπογιατζή που ήρχετο κάθε μήνα από την Ακανθού, μάζευε τις βράκες των πατεράδων μας για μπογιάτισμα και αγόραζε ταυτόχρονα τα ροβόφυλλα για την κατασκευή της μαύρης μπογιάς. Άλλες χρονιές, τα χρήματα που μάζευα τα ξόδευα στην πανήγυρη του χωριού μου, στις 3 Αυγούστου.»

Την αφήγηση του Βάσου Καραγιώργη την δημοσίευσα στο άρθρο «Εκ Τρικώμου, εν έτει 1940» (εφημ. Ο Φιλελεύθερος, 30 Ιανουαρίου 2010.) Σήμερα δημοσιεύω και τη φωτογραφία του εγγράφου της 19^ης Δεκεμβρίου 1940 (Αρχείο του Παγκυπρίου Γυμνασίου, Λευκωσία). Για να θυμόμαστε σε ποιες συνθήκες και με ποια ιδανικά έμαθαν γράμματα στα κυπριακά σχολεία της αποικιακής δουλείας και της οικονομικής εξαθλίωσης οι άνθρωποι της γενιάς του Βάσου Καραγιώργη.

Ας είναι αιωνία του η μνήμη